(Pim Sierks als nationale held – voor alle 'jongeren': lees Wikipedia), toen er op woensdag 6 november jl. signalen kwamen van een gijzeling of kaping op Schiphol. Het moest wel serieus zijn, zo leek het aanvankelijk. Snel opgeschaald naar GRIP-3; speciale interventieteams paraat. Het bleek - zoals het nu lijkt - uiteindelijk een 'foutje' van de piloot die ruim voor vertrek een leerling een en ander uitlegde over de kapingsprocedure en niet door had dat het contact met de verkeerstoren al gelegd was. Het is natuurlijk uitzonderlijk - en ook wel heel mooi - dat zo realistisch geoefend kan worden als afgelopen woensdag en, zo lijkt het, de betrokkenen met een dikke voldoende slaagden.
Wat is de wereld anders dan ten tijde van die kapingen in de jaren zeventig. Toen konden we uren kijken naar een stilstaand vliegtuig op Schiphol (of trein in het Drentse landschap) of ergens anders op de wereld en waren er ook al uren voorbij, voordat wij voor het eerst vernamen dat er ergens iets loos was. Natuurlijk is in die bijna vijftig jaar op alle terreinen wel iets veranderd, maar treinen zijn nog steeds treinen en vliegtuigen ... De ICT-revolutie van de laatste decennia – met consequenties op zoveel terreinen – is zeker de grootste verandering. Internet bestond in de jaren zeventig nog niet en bijna niemand had een computer.
In een boeiende column in de Volkskrant blikt Jean-Pierre Geelen (8/11) terug op de gebeurtenissen en zoomt hij in op al die berichten die via Twitter e.a. binnen luttele minuten werden verspreid. Er was een relatie met een ontruiming in Utrecht. Drie mensen met een mes bedreigden het cabinepersoneel en een F-16 was reeds opgestegen. Aan het slot van de column vraagt Geelen zich vertwijfeld af hoe het nog mogelijk is in deze wereld journalistiek te bedrijven. 'Dit alles tekent de gordiaanse knoop van de journalistiek. Vijf minuten te laat en de hongerige honden op het dorpsplein bijten je in de kuiten'.
Zelf heb ik ook vanaf het moment dat ik iets over Schiphol hoorde wat sociale media en de liveblog van NU.nl gevolgd. Ook het NOS Journaal had gelukkig iets over achten Tanja Braun live in de uitzending vanaf Schiphol. Wat is de wereld toch veranderd. In het verleden had je soms live beelden (het tweede vliegtuig in het WTC op 9/11), maar meestal liepen wij als publiek flink achter de feiten aan. Dit keer liepen wij – zo leek het welhaast – op de werkelijkheid vooruit.
Het is mooi om te zien hoe Geelen zich bekommert om zijn journalistieke collega's. Alleen, waarom vraagt hij zich niet tegelijkertijd af wat dat voor autoriteiten, hun adviseurs en communicatiespecialisten en de operationeel verantwoordelijken ter plaatse betekent? Iedereen roept in al die opleidingen en trainingen dat ook de overheid de sociale media goed moet volgen – daar zijn hele teams voor ingericht. Dus wat geldt voor die journalisten, geldt evenzeer voor diegenen die deze mogelijke crisis moeten managen. Hoe kunnen die het hoofd nog koel houden met al die berichten, fake news, nepfoto's e.v.? Ook een communicatiemedewerker weet niet gelijk dat het bericht over drie mannen met messen niet juist is. Nooit eerder zagen wij, al dan niet opzettelijk gecreëerd, zo snel zoveel geruchten als vandaag de dag. De crisismanagers lopen altijd al achter de feiten aan. Voordat teams zijn opgeschaald en iedereen paraat en aan het werk is, zijn we al snel een uur verder. Voordat het plaatselijke crisisteam aan de gang is, is de premier al zo ongeveer op televisie. Diezelfde journalisten die zich nu verbazen over al die berichten op de sociale media en de onmogelijkheid om hierbij snel het kaf van het koren te scheiden, verwachten nog steeds van de autoriteiten en professionals dat deze wel bij machte zijn 'waar' en 'niet waar' binnen enkele minuten feilloos te onderscheiden. Dat terwijl in veel gevallen de crisisorganisatie pas net is opgestart; teams nog niet eens op hun plek zitten; media-analyses nog moeten worden verricht.
Als het voor journalisten moeilijk wordt; wordt het voor professionals alleen maar nog moeilijker. Voor de journalisten is het hun vak; zij kunnen een foutje maken; maar bestuurders? Ook die moeten hun kuiten goed in de gaten houden.
Menno van Duin
