Op advies van een collega bij het RIVM heb ik afgelopen week – met veel plezier – het boekje Het gevaar van de angst; Hypochonderen in Fukushima van kunstenares en schrijfster Tinkebell gelezen. Ik kende Tinkebell niet, maar hoorde wel de meest bijzondere verhalen over haar, dus heb ik eerst maar eens gegoogeld. Al snel kwam ik bij een uitzending van De Wereld Draait Door uit 2008 waarin Tinkebell een kunstwerk kwam showen. Dat bestond uit 95 hamsters in van die aparte loopballen (met een lichtje) die daar in de studio letterlijk gezellig door elkaar heen rolden. Mijn dochter had vroeger ook zo'n bal waar haar hamster 's avonds gezellig in 'rondrende'. Die hamster werd overigens bijna een jaar ouder dan gemiddeld, dus veel kwaad zal het waarschijnlijk niet hebben gedaan. Het kunstwerk van Tinkebell mocht in elk geval niet de musea in. Het OM eiste een boete vanwege dierenmishandeling, maar de rechter sprak haar later vrij.[1] In diezelfde uitzending showde ze ook haar poezentas: een kleine handtas gemaakt van de huid van haar eigen overleden poes. Ook dat leverde enorm veel ophef op. Mij werd duidelijk: Tinkebell is een bijzondere vrouw en wat zou dat betekenen voor een boekje over Fukushima (de tsunami en daaropvolgende kernramp)?
Tinkebell was op uitnodiging van een organisatie (Green Cross) gevraagd om mee te gaan op studiereis naar Fukushima, om meer inzicht te krijgen in en later te vertellen over de gevolgen van de kernramp aldaar. Ze werd er zo door geboeid dat ze nadien nog drie keer zou teruggaan.
Op 11 maart 2011 was er bij Sendai een enorm grote zeebeving geweest die een enorme tsunami veroorzaakte. Vloedgolven van meer dan tien meter hoog sloegen op de kust, ook daar waar drie kerncentrales stonden. De combinatie van de aardbeving, stroomuitval en vloedgolven veroorzaakte in de centrales een meltdown. Uiteindelijk zouden zo'n honderdduizend mensen geëvacueerd worden en velen van hen konden niet of pas na lange tijd weer terug naar hun woning. De schade liep in de vele, vele miljarden.
Tinkebell sprak tijdens de verschillende bezoeken met een fors aantal Japanners; bezocht (soms illegaal) leegstaande huizen, plukte bloemen, at rijst en bosbessen uit het besmette gebied en kwam op plaatsen waar weinigen meer komen en waar, als men er al komt, allerlei beschermende maatregelen worden getroffen. Zelf vond ik het volgende citaat uit haar boek veelzeggend:
Het grootste probleem rondom de effecten van de kernramp in Fukushima is een communicatieprobleem – met als direct gevolg een vertrouwensprobleem. Wie geen vertrouwen heeft, wordt angstig. Overigens is angst natuurlijk niet per definitie een slechte raadgever, ook al zegt men dat soms. Nee, angst is een raadgever als alle andere. Het gevaar van angst is dat het dusdanig kan verblinden, dat het onmogelijk wordt nog oog te hebben voor al die andere raadgevers (p. 118).
Hoewel het boek wat chaotisch – op een rationele onderzoeker zoals ik ben – overkomt, is er een aantal heel waardevolle lessen uit te halen:
Op 13 februari 2019 organiseren de Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming (ANVS), het RIVM en het IFV een sessie over stralingsrisico's voor al diegenen die mogelijk met het onderwerp te maken kunnen krijgen (GGD'en, veiligheidsregio's e.a.). Tijdens die sessie zal ook Tinkebell haar verhaal doen. Of ze het poezentasje meeneemt, valt nog te bezien.
Menno van Duin
[1] https://www.nrc.nl/nieuws/2011/01/21/tinkebell-vrijgesproken-van-martelen-hamsters-a1460868
[2] Inmiddels besteedde Arjen Lubach ook een uitzending aan kernenergie en sprak over 1 dode bij Fukushima. Als gevolg van de overstromingen (Sendai) kwamen vele duizenden Japanners om. Ook de evacuatie leidde tot een aantal doden en na de ramp was er sprake van een toename van het aantal zelfdodingen.
[3] https://blog.safecast.org/