Ik heb al jaren de gewoonte relevante stukken uit mijn twee kranten (NRC en Volkskrant) te scheuren. In de dagen rond Kerst een mooie gelegenheid deze enorme stapel  knipsels op te ruimen en wat te groeperen. Dit in aanloop naar ons jaarboek 'Lessen uit crises en mini-crises 2018'. Zonder al die stukken – ik beperk me tot Nederland! – nu weer gelezen te hebben, wil ik een aantal observaties die ik al doende opdeed wel delen. 

1. Van de crisisachtige gebeurtenissen van afgelopen jaar is – in ieder geval in mijn 'gescheurde' archief – het meeste te vinden over de Stint en het faillissement van het ziekenhuis in Lelystad. Ook was er veel aandacht voor de herten in de Oostvaardersplassen, het echec bij het vmbo in Maastricht en de terroristische acties van lone wolfs in Amsterdam en Den Haag.
2. Cybersecurity is een onderwerp in opkomst. Niet alleen de uitzetting van de vier Russen werd maximaal benut ('De ontmaskering van de Russen was vooral show, Ko Colijn, NRC 12/10/2018). Ook krijgt het onderwerp in meer algemene zin steeds meer aandacht. Terrorisme lijkt wat 'uit te zijn' (bijna alle aandacht was gericht op de lone wolfs).
3. Belangrijke mediagebeurtenissen van 2017 (fipronil-eieren, moord op Anne Faber) maar ook de blokkeerfriezen (woord van het jaar 2018) krijgen nog steeds erg veel media-aandacht. De MH-17 (2014) was in 2018 nog steeds regelmatig in het nieuws en zelfs groot voorpaginanieuws toen duidelijk werd dat Nederland Rusland officieel aansprakelijk zou gaan stellen voor het neerhalen van de MH-17 (eind mei 2018). Sommige (mini-)crises, zo blijkt keer op keer, hebben opvallend lange schaduwen.
4. Eigenlijk, zo blijkt, is het zelden de gebeurtenis zelf die enorm veel aandacht krijgt. Een ramp als met de MH-17 is zeer uitzonderlijk. Bijna altijd bepalen de gevolgen van de gebeurtenis en de bijzonderheden van de nasleep of een calamiteit een crisis wordt. Zijn er veel zaken te melden over de oorzaak of over het crisismanagement? Ligt er een gecompliceerde schuldvraag achter? Is het een gebeurtenis die veel bredere maatschappelijke implicaties heeft of kan hebben? Is over het preventieve optreden van de overheid zelf het een en ander op te merken? Naarmate het antwoord op deze vragen vaker 'ja' is, zal de 'pleuris-factor' hoger zijn. Daarnaast leidt media-aandacht natuurlijk zelf weer tot media-aandacht.
5. Zijn dit nu ook de gebeurtenissen waar in Nederland de hulpdiensten en crisismanagers bij de vele (semi)overheidsinstanties en vitale infrastructuur hun tijd vooral in hebben moeten steken? Nee. Primair zijn dat natuurlijk al die branden, ongevallen, verstoringen, situaties van (dreigende) maatschappelijke onrust, uitgaansgeweld, e.v. Daarnaast weet ik dat velen deze zomer hard hebben gewerkt om te voorkomen dat de droogte grote maatschappelijke gevolgen zou hebben. Hier is best iets over geschreven; maar zeker niet in verhouding tot de collectief geleverde inspanning.
6. Iedereen heeft de mond vol over de snel groeiende betekenis van de sociale media en daarmee kent deze bloemlezing uit twee landelijke kranten zeker haar beperking. Tegelijkertijd zegt dit overzicht mogelijk ook wel iets over de overschatting van het belang van de sociale media voor dergelijke grote zaken. Als deze gebeurtenissen zich twintig jaar geleden hadden voorgedaan (het pre-Facebook- en Instagramtijdperk) had dit overzicht er waarschijnlijk niet veel anders uitgezien. Bij de grotere calamiteiten en crises spelen de 'klassieke' media nog steeds een dominante rol.   

Menno van Duin