Het is heel bijzonder dat de brandweer onderwerp is van een proefschrift, maar het is nog veel 'bijzonderder' dat dat proefschrift dan ook nog eens is geschreven door een brandweerman. Donderdag 31 januari jl. promoveerde in Nijmegen Ron de Wit (tweede man in de regio Twente) op een proefschrift getiteld Burgers, bestuur en brandweer; studies naar waardering van brandweerzorg.[1] De titel is zonder meer goed gekozen, want de publicatie bevat een aantal studies verricht onder burgers en burgemeesters naar de waardering van brandweerzorg.

Ron is een zogeheten buitenpromovendus. Iemand die niet werkzaam is op de universiteit, maar van buiten komt en in zijn vrije tijd (en sommigen deels in werktijd) 'ploetert' om uiteindelijk de graad van doctor te behalen. Promoveren is zeker niet iedere academicus gegeven, maar voor mensen die van buiten komen is dat echt nog een veel grotere prestatie. Stephan Wevers, de eerste man uit de Twentse regio, verzekerde mij dat Ron niet in werktijd aan zijn proefschrift werkte en dat menig collega niet eens gemerkt zal hebben dat hij hieraan jaren gewerkt heeft. Bijzonder dus hoe een techneut (ingenieur) de stoute schoenen aantrok en in 2009 bij Ira Helsloot aanklopte om meer kwantitatief iets te gaan doen met het onderwerp brandweer. Ira, die zelf ook wel houdt van wat andersoortige en uitdagende vormen van onderzoek, ging erin mee. Met de vorming van de veiligheidsregio werd de studie enkele jaren 'on hold' gezet (Ira sprak over twee jaar ww: 'wetenschappelijke winterslaap') en vier jaar geleden kwam ook de bestuurskundige hoogleraar Mark van Twist in beeld. Ron sloot zich aan in een klasje bij de NSOB van buitenpromovendi (Mark van Twist en Menno Fenger) dat geregeld in Den Haag bij elkaar komt en met elkaar dat promotieproces doorloopt.

Vanuit mijn rol in de Wetenschappelijke Raad Brandweer heb ik in het verleden ervaren hoe lastig het is iets te doen met het in cijfers (vaak geld) waarderen van de brandweerzorg. Ecorys en Verwey-Jonker Instituut lukten het niet om tot een voor ons bevredigende maatschappelijke kosten-batenanalyse te komen. Het is ook bijzonder lastig om achter een publiek goed als brandweer financiële waarden te zetten. De waarde van de brandweer is bijvoorbeeld uit te drukken in de besparing van mensenlevens of het bedrag aan schade dat voorkomen wordt. In zijn proefschrift probeert Ron op verschillende manieren een waarde te bepalen. Zo zoekt hij uit hoeveel een (statistisch) mensenleven waard is, hoeveel geld mensen over zouden hebben voor een wat snellere opkomsttijd van de brandweer en hoeveel geld mensen zouden willen uitgeven (betalingsbereidheid) voor een programma Brandveilig Leven. De sociale wetenschapper die ik zelf ben, denkt dan steeds, ja leuk maar hoeveel informatie geef je die burger dan als die vraag wordt voorgelegd. Wat zegt het als mensen zo'n 10 tot 20 euro (per jaar) over hebben om een wat snellere opkomsttijd van de brandweer te krijgen. Weten diezelfde mensen ook dat die snellere opkomsttijd waarschijnlijk maar een geringe bijdrage zal leveren aan het besparen van mensenlevens?[2] Kritiek is op elke studie zeker mogelijk, maar eigenlijk vooral 'gemakkelijk'. Het is altijd veel gemakkelijker om te zeggen dat iets niet goed of niet goed genoeg is, dan om zelf iets te bedenken om waarden te meten. De winst van het proefschrift zit vooral in het feit dat het een keer echt gedaan is; kwantificering van de waardering van brandweerwerk.

Eén van de grootste waarden van de brandweer is eigenlijk, zo concludeert Ron ook, dat die er is, en dat in situaties waarin anderen terugstappen juist de brandweer snel komt en hulp biedt. Mensen die van heroïek houden, zeggen er altijd nog bij 'met gevaar voor eigen leven'. Die waarde van er zijn (paraatheid) en snel komen (opkomsttijd) blijken natuurlijk lastiger in geld uit te drukken dan een mensenleven.

Bestuurskundigen zijn er meesters in allerlei beperkingen aan te geven bij studies die zaken in de sociale werkelijkheid kwantificeren; Ron ging die uitdaging ten volle aan. Alleen al daarvoor en voor het feit dat hij dit naast zijn werk en gezin tot een goed einde bracht, verdient hij alle hulde!

Menno van Duin

[1] Ron de Wit, Burgers, bestuur en brandweer; Studies naar waardering van brandweerzorg, Boom Bestuurskunde, 2019. https://www.bju.nl/juridisch/catalogus/burgers-bestuur-en-brandweer-1-2019#

[2] Zijn promotor zou waarschijnlijk zelfs zeggen: geen enkele!