Het lectoraat Crisisbeheersing gaat uit van een multidisciplinaire benadering, eigen aan crisisbeheersing. Doelstelling van het lectoraat is het ontwikkelen en delen van kennis en kunde op het brede terrein van de crisisbeheersing ten behoeve van bestuurders, hulpdiensten (brandweer, politie, ambulancezorg/GHOR) en gemeentelijke diensten, maar ook van al die andere actoren die ten tijde van een crisis een rol kunnen spelen. Dit gebeurt door onderzoek en evaluaties te verrichten en informatie en kennis zo breed mogelijk beschikbaar te stellen en te delen.
Benieuwd naar de hoogtepunten van 2017 en de plannen voor 2018 van onze vier lectoraten? Lees en bekijk Onze lectoraten in 2017.
Dr. Menno van Duin is sinds 2010 lector Crisisbeheersing. In zijn lectorale rede 'Veerkrachtige crisisbeheersing' (2011) heeft hij de visie van het lectoraat verwoord. De hoofdlijnen zijn: nuchterheid, normaal in het bijzondere, veerkracht en redzaamheid.
"Nuchterheid betekent bijvoorbeeld ook dat in evaluaties veel meer realisme moet doorklinken. Wat kan in hectische situaties nu van bestuurders, operationeel leidinggevenden en hulpverleners worden verwacht? Wat je zelden doet, doe je zelden goed. Omdat rampen en crises maar zo zelden voorkomen, hebben betrokkenen bijna geen ervaring. Wij moeten daarom proberen in bijzondere situaties zo veel mogelijk aan te sluiten bij het normale en het dagelijkse, en in de voorbereiding dit zo veel mogelijk als uitgangspunt nemen", aldus Van Duin.
Lector Menno van Duin, bestuurskundige en socioloog, richt zich al meer dan 25 jaar op kennisontwikkeling en professionalisering op het terrein van crisisbeheersing. In 1992 verscheen zijn proefschrift ‘Van rampen leren’ over het lerend vermogen van de overheid na rampen.
Hij was medeoprichter van het COT, Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement, en kreeg in 1995 een deelaanstelling bij het Nederlands Instituut voor Brandweer en Rampenbestrijding (Nibra, thans IFV). Vanaf de start (in 1998) was hij nauw betrokken bij de Master Crisis and Disaster Management (MCDM) en later ook bij de opvolger hiervan, de Master of Crisis and Public Order Management (MCPM).
Van Duin was betrokken bij een groot aantal evaluaties, studies en adviestrajecten en begeleidde vele studenten bij hun scriptie over crisisbeheersing. Ook is hij frequent spreker op congressen en seminars.
@mennovanduin
In zijn opiniërende blogs reageert Menno van Duin op de actualiteit en maakt hij de lezers attent op interessante studies of rapporten.
Ik vind het altijd prettig om ook tijdens de vakantie een beetje bij te blijven. Soms doe ik dat in ons Franse huis door naar het Nederlandse Journaal te kijken of naar een Franse nieuwsuitzending maar bijna dagelijks door Nu.nl te scannen en gewoon de Volkskrant of de NRC te blijven lezen. Enigszins verrast was ik wel dat de voorpagina van de NRC-weekendkrant van 4/5 augustus in belangrijke mate in beslag werd genomen door een foto van een brandweerjas en de titel daaronder 'Oorlog bij de brandweer'. Ik ben voldoende ingevoerd in Brandweer Nederland om te begrijpen dat dat wel betrekking zou hebben op het Amsterdamse brandweerkorps. Onderstaand een viertal observaties [1] over en naar aanleiding van dit artikel.
Kern van het stuk in de NRC is dat de Amsterdamse brandweermannen [2] – feitelijk gaat het steeds over de (beroeps)uitrukdienst – nu en in het verleden volstrekt zelfstandig opereren en zelf bepalen wat goed voor hen is. Ook was en is soms sprake van behoorlijke excessen (rechts-extremistische uitingen, discriminerend gedrag, uitsluiten van nieuwe werknemers die zich niet aanpassen aan de heersende cultuur ev.) die soms wel en soms niet succesvol worden aangepakt. Deze misstanden bestaan al decennia en keer op keer zijn er door burgemeesters en commandanten pogingen gedaan om deze misstanden aan te pakken. Nieuwe commandanten kregen steeds weer een opdracht van de burgemeester mee om te werken aan een andere brandweer en aanzetten te geven tot een aanpassing van de traditionele 24 uursdiensten. Twee jaar geleden is oud-politiechef Leen Schaap door toenmalig burgmeester Van der Laan benoemd om nu eens echt schoon schip te maken. In verschillende interviews heeft Schaap inmiddels over de misstanden in zijn korps gesproken en in het NRC-artikel komen enkele van de belangrijkste uitspraken uit deze interviews weer terug. Als iets uit het stuk naar voren komt, is wel dat sprake is van een behoorlijk probleem en dat de nieuwe commandant geen gemakkelijke klus heeft gekregen en feitelijk in staat van oorlog is met een deel van zijn korps.
Zoals gezegd hebben burgemeesters (en hun commandanten) soms wat pogingen ondernomen om deze misstanden aan te pakken. Tevergeefs zo valt te constateren en de NRC verwijt dat vooral de brandweerleiding die nooit echt doorpakte. De situatie is volgens mij echter iets ingewikkelder. Het thema (de te zelfstandig opererende uitrukdienst en de aanpak van de 24 uursdienst) was nu ook weer niet zo belangrijk dat men – korpsleiding maar zeker ook burgemeesters – echt wilde of durfde(n) door te pakken. Voor burgemeesters gold en geldt – en dus ook voor de nieuwe burgemeester Femke Halsema – dat in de snel zich ontwikkelende stad er zoveel dossiers waren en zijn die veel meer aandacht vragen/vroegen (misstanden op en rond de Wallen, een jarenlang dossier van de Noord/Zuidlijn, groeiende toeristenstromen en alle problemen die hiermee gepaard gaan, zeer veelvoorkomende criminaliteit, drugsoverlast, etc. etc.) dat het brandweerdossier als een hete aardappel steeds weer werd doorgegeven. Als men een keer probeerde misstanden aan te pakken of bijvoorbeeld de werktijden probeerde te veranderen, dreigden de beroeps met stakingen, voerden ze acties of bleken ze juridisch voldoende sterk te staan. Het sfeerbeeld dat geschetst wordt in NRC is herkenbaar maar de lange historie en de begrijpelijk lage prioriteit van burgemeesters om nou juist bij dit dossier opeens de nek ver uit te steken, blijven wat onderbelicht. Tegen deze achtergrond is de oproep aan Halsema ook wat goedkoop. Er is hier namelijk sprake van een diepgewortelde Amsterdamse brandweercultuur en veranderingen van culturen zijn buitengewoon lastig en zijn ook breder dan alleen het Amsterdamse (zie laatste observatie).
De Amsterdamse brandweerlieden staan bekend als competente vaklui die voor de duvel niet bang zijn, zo stelt het artikel om vervolgens enkele voorbeelden van branden te geven die ten minste te denken geven over de vaardigheden van diezelfde brandweerlieden. Daarmee geeft het stuk ten onrechte de suggestie dat juist de Amsterdamse brandweercultuur bijdraagt aan een mogelijk onveiliger korps. Daar geloof ik niets van. Overal in Nederland kunnen vergelijkbare voorbeelden worden gevonden en juist gezien de relatief stevige ervaring van de Amsterdamse brandweerlieden zie ik daar nou niet zozeer het probleem en vind ik deze koppeling met onveiligheid echt gezocht.
Het artikel gaat over het Amsterdamse korps. Deels zijn sommige problemen wel typisch hoofdstedelijk. De Amsterdamse arrogantie ('wij weten het beter en doen het beter') is zichtbaar bij bijna alle Amsterdamse organisaties en instellingen. Amsterdam wilde en wil graag de uitzondering op de regel zijn. Een man meer op de uitruk, andere procedures bij de brandweer, een eigen Amsterdamse politieschool. Een deel van de genoemde problemen is wel typisch Amsterdams. Ook de aanpak van de commandant Leen Schaap heeft waarschijnlijk Amsterdamse trekjes. Zaken proberen te realiseren door juist in de media er uitgebreid over (de misstanden) te communiceren. Misschien een bewust afgesproken tactiek, maar wel één met grote risico's. Het artikel gaat ook over de brandweer. De brandweer bestaat niet. Zo'n 80 procent van de brandweermensen is vrijwilliger (beter kan gesproken worden over parttime beroeps gezien de honorering en de eisen die aan hen gesteld worden). Overigens is het zeker niet zo dat die 80% vrijwilligers ook betrokken zijn bij 80% van de uitrukken om niet de suggestie te geven dat beroeps en vrijwilligers helemaal gelijk(waardig) zijn! Hoewel er sprake is van één brandweer zijn de verschillen tussen de beroeps en de vrijwilligers vaak erg groot. Dit artikel gaat feitelijk uitsluitend over de beroepsbrandweer en de problemen en misstanden die zich daar voordoen. Nu werd ingezoomd op Amsterdam, maar het is te gemakkelijk om te veronderstellen dat dergelijke misstanden zich niet ook elders voordeden en soms ook voordoen. Overigens doen zich bij de politiekorpsen vaak vergelijkbare problemen voor en leidt de hoge organisatiegraad onder deze beroeps ook soms tot excessen. Een flink deel van het probleem is inderdaad ook direct verbonden met de 24 uursdienst. Geen organisatie in Nederland kent een dergelijk vreemd systeem waarin mensen tweemaal 24 uur werken (en ook slapen) om dan de rest van de week 'vrij' te zijn. In de hoofdstad is het niet gelukt dit systeem te wijzigen, maar … ook in de rest van Nederland nog steeds niet.
Het artikel gaat ook over de brandweercultuur. De brandweer is een mooie en hechte organisatie met een lange geschiedenis en veel gedeelde waarden. Terecht koestert men ook een stevig imago. Als anderen een stapje terugdoen, stapt de brandweer juist naar voren. Een keerzijde van deze sterke brandweercultuur is dat de brandweer niet erg veranderingsgezind is en daarmee meer structurele veranderingen – zoals ten aanzien van de beroepsbrandweer en de 24 uursdienst waarover al decennia wordt gesproken - nauwelijks plaatsvinden. Hoewel ik op een aantal punten zeker vraagtekens zet bij het artikel in NRC (veel wisten we eigenlijk al) is het tegelijkertijd ook goed dat een breder publiek hier nu een keer kennis van kan nemen. De gesloten wereld van de brandweer wordt een keer ruim en kritisch belicht. Hopelijk pakt de brandweer de handschoen op om nog eens goed na te denken over een paar van de te lang gekoesterde en soms gedoogde uitgangspunten. Om met een spreekwoord te eindigen: 'Als er één schaap over de dam is…'. Het zal dan ook geen toeval zijn dat een zeer gewaardeerd ex-militair (Van Uhm) door Halsema is aangezocht om deze 'oorlog' mede te voeren; of in ieder geval een goede verdedigingsstrategie te ontwikkelen.
Menno van Duin
[1] Dank aan verschillende IFV-collega's voor hun waardevolle commentaren op dit blog. De casus leent zich juist vanuit de invalshoek van crisisbeheersing uitstekend om volgend jaar op te nemen in ons (mini-)crisisjaarboek.
[2] Brandweervrouwen zijn er weinig in Amsterdam.
25 juni 2018: Agree to disagree7 juni 2018: Gewoon sorry zeggen … 28 april 2018: Repareer eerst de scheuren in de samenleving, dan pas de scheuren in Groningse huizen 14 maart 2018: Onafhankelijk onderzoek24 januari 2018: Uw mening gevraagd en gegeven: groeiend vertrouwen in bestuurders! 21 december 2017: De ‘designated survivor’6 december 2017: NL-Alert; maar leve ook nog even de WAS-palen24 november 2017: (Mini)-crises in zwembaden11 september 2017: Plunderingen: een rampmythe ter ziele? 19 juni 2017: Brand in woontoren Londen: over genegeerde signalen en een terrorisme-bias15 juni 2017: Alweer GRIP? 1 juni 2017: Op bezoek bij de 14e ISCRAM-conferentie11 mei 2017: Feyenoord en veiligheid10 februari 2017: Opnieuw parallellen: Groningen, industriële veiligheid, asbest… 24 januari 2017: Parallellen bij rampen en (mini-)crises 23 december 2016: Enkele observaties bij de aanslag in Berlijn 19 december 2016: Burgemeesters onderzoeksonderwerp bij uitstek 28 juli 2016: Terrorisme en (bureau)politiek8 juli 2016: Stroomstoring Noord-Holland28 juni 2016: Brexit als crisis26 mei 2016: Rampenfilms10 mei 2016: Femke30 maart 2016: Ibrahim El Bakraoui: over een Brusselse terrorist en de waarde van casusonderzoek 24 maart 2016: Geluk en ongeluk 7 maart 2016: Man-made disasters en het treinongeval bij Dalfsen19 februari 2016: Gasstoring Velsen-Noord3 februari 2016: Januari zit er al weer op8 januari 2016: Asbest in Wateringen: ‘the continuing story’
Elk jaar brengt het lectoraat Crisisbeheersing een publicatie uit in de reeks ‘Lessen uit crises en mini-crises’.
Inmiddels zijn er vijf jaarboeken verschenen. Welke casus zijn professionals uit het veld bijgebleven?
Verschenen zijn:Lessen uit crises en mini-crises 2016
Lessen uit crises en mini-crises 2015
Lessen uit crises en mini-crises 2014
Lessen uit crises en mini-crises 2013
Lessen uit crises en mini-crises 2012
Evaluatie crisismanagement na orkaan Irma (2018)
GRIP-3 bij Fort Oranje (2018)
Maatschappelijke onrust en de rol van gemeenten (2018)
Risico's in samenhang. Een verkennende studie naar de aansluiting tussen regio's en Rijk (2018)
GRIP-4 bij Fort Oranje (2018)
Handboek Basisinformatie regionale crisisbeheersing (2017)
VenloStormt 2017: risico's en verantwoordelijkheden (2017)
Veerkrachtig omgaan met aanslagen: een advies voor bestuurders (2017)
Hagelstenen zo groot als tennisballen (2017)
Vluchtelingencrisis 2015: Lessen uit de crisisnoodopvang (2017)
De flexibiliteit van GRIP (2015)
Scheepsbrand in Schevingen Haven. Een evaluatie aan de hand van vijf dilemma’s (2015)
Sociale media-analyses van vijf kritieke momenten (2014)
Lessen in crisisbeheersing: dilemma's uit het schietdrama in Alphen aan den Rijn (2012)
Brandweer in Europa. Een vergelijkende verkenning van Europese brandweerstelsels (2012)
Crisisbeheersing in Europa. Een vergelijking van Nederland met België, Duitsland, Frankrijk, Verenigd Koninkrijk en Zweden (2012)
Column Menno van Duin: Klokkenluiders (2018). Impact Magazine, 2, 7.
Column Menno van Duin: De ramp na de ramp (2018). Impact Magazine, 1, 7.
Crisismanagement is continuïteitsmanagement (2017). Magazine Nationale veiligheid en crisisbeheersing, 5/6, 46-47.
Nucleaire dilemma's (2017). Magazine Nationale veiligheid en crisisbeheersing, 4, 39.
Boekbespreking Alledaagse magie (2017). Impact Magazine 3, 31-33.
IJs en weder dienende (2017). VARAgids 1, 36-39.
Rol sociale media bij rampen en mini-crises (2016). Tijdschrift voor Veiligheid, 15, 41-53.
De politie en het jaar 2015 (2016). Tijdschrift voor de Politie 10, 31-34.
Sidderingen (2016). Cogiscope 4, 14-17.
Lessen uit crises en mini-crises 2014 (2015). Magazine Nationale veiligheid en crisisbeheersing, 5, 36-37.
Als je zwart wilt zien, zie je ook zwart (2015). VNG Magazine, 8, 15.
Evenementen, veiligheid en 'het gedoe' eromheen (2015). Tijdschrift voor de Politie, 5, 14-17.
Geen mini-crisis is hetzelfde en toch hebben ze veel gemeen (2015). Cogiscope, 1, 20-24.
Aandacht voor de flexibiliteit van GRIP (2015). Magazine Nationale veiligheid en crisisbeheersing, 2, 52-53.
Burgemeesters let op uw zaak! (2013). Burgemeestersblad, 69, 12-14.
Wie heeft de leiding in geval van voedselbesmetting (2013). Magazine Nationale veiligheid en crisisbeheersing, 6, 30-31.
Crisisbeheersing in Europa (2013). Magazine Nationale veiligheid en crisisbeheersing, 2, 10-13.
Het dilemma rond GRIP (2013). Tijdschrift voor de Politie, 3, 6-10.
De asbestcrisis in Utrecht - over evalueren en oordelen (2013). Magazine Nationale veiligheid en crisisbeheersing, 1, 30-33.
Beroepsgeheim hindert hulp na ramp onnodig (2012). Medisch Contact, 23, 1402-1403.
Schietdrama Alphen aan den Rijn - leren van evaluaties (2013). Kennis in de frontlijn, 127-137.
Veerkrachtige crisisbeheersing: nuchter over het bijzondere (2011)
Van rampen leren (1992)
Het lectoraat Crisisbeheersing brengt een nieuwsbrief uit, om belangstellenden te informeren over actuele ontwikkelingen binnen het lectoraat. Wilt u deze nieuwsbrief ontvangen? Mail dan naar crisisbeheersing@ifv.nl
Nieuws van het lectoraat Crisisbeheersing, juni 2018
Nieuws van het lectoraat Crisisbeheersing, december 2017
