De uitslag van het Britse referendum van afgelopen week is ingeslagen als een bom. Reden genoeg om met een crisis(beheersings)bril naar de gebeurtenissen te kijken. Enkele observaties.

1. Vrijwel iedereen is het er wel over eens dat je Brexit als een crisis kan omschrijven. Tegelijkertijd is deze zo anders dan 'normale' crises dat misschien daarin ook wel het probleem zit. In ieder geval het probleem om de situatie te duiden. De meeste crises gaan gepaard met een duidelijke, aantoonbare actie. Vliegtuigen in het WTC (11-9), aanzetten tot oorlogsgeweld of een zich ontwikkelend conflict (beide Wereldoorlogen), een muur die wordt omgetrokken (Berlijn, 1989), een gebouw dat wordt opgeblazen (Tsjernobyl), een brand die ontstaat (Enschede) of een vliegtuig dat neerstort (MH-17). Deze casus mist feitelijk zo'n laatste druppel, een uiteindelijke oorzaak. Een verkiezingsuitslag?
2. Deze crisis is in bepaalde opzichten natuurlijk veel minder onverwacht dan vrijwel alle andere crises (bij een verkiezing weet je het nooit en zeker als de verhoudingen tussen voor en tegen niet ver uiteen lopen). De verslagenheid en de besluiteloosheid lijkt onmiddellijk daarna wel veel groter dan in vrijwel al die andere situaties. Sommigen zullen misschien zeggen dat het (daarom wel) geen crisis is te noemen, maar daar geloof ik niet zo in. Over het algemeen zijn crises 'unwanted, unexpected, unscheduled, unprecedented and almost unmanageable': the un-ness van crises.[1] 
   Deze crisis is deels ongewenst maar biedt zeker ook kansen. Nieuwe leiders en nieuwe kansen in het Verenigd Koninkrijk (VK). Amsterdam als nieuw economisch centrum van West-Europa? Een nieuwe weg voor Europa?
3. Het 'unmanageable' karakter van de crisis is natuurlijk interessant. De belangrijkste leiders (premier Cameron voorop) in het VK waren tegenstander van een Brexit en hadden juist campagne gevoerd voor blijven. Zij hadden - terecht of niet - niet de scenario's bedacht als de uitslag verkeerd zou uitvallen. Aftreden was dan immers het devies. De nieuwe leiders moeten nog opstaan of geven eerst de voorkeur aan het potje cricket (Johnson). Daarmee is juist een belangrijk deel van de crisis gelegen in het feit dat binnen het VK leiderschap - zo cruciaal ten tijde van crises – feitelijk ontbreekt. Buiten het VK wordt naarstig gekeken wie nu de leidende positie kan en wil oppakken (Merkel?). Al met al lijkt het vooralsnog een crisis zonder leiders en vooraf uitgewerkte scenario's, plannen en wensen. Dat maakt het niet eenvoudiger en in zekere zin paradoxaal. Juist de meest te verwachten crisis lijkt het meest verrassend te zijn.     
4. Crises veronderstellen naast leiderschap natuurlijk eerst en vooral goede crisiscommunicatie. Logisch ook dat bij gebrek aan leiderschap dat per definitie nu veel lastiger wordt. Wie geeft nu duiding aan de situatie? Wat is dan de boodschap die kan worden afgegeven? Informeren en duiden: handelingsperspectief en schadebeperking. Zowel binnen het VK als binnen Europa en daarbuiten is het lastig daar nu 'soep van te maken'. Met één of enkele sterke leiders zou het al lastig zijn een gedegen visie uit te dragen, zonder die leiders is het schier onmogelijk. Wat is de schade en voor wie? Welk handelingsperspectief is passend?
5. En daarbij… zeg het maar. Was dit nu een meerderheid die terug wil naar het oude en de immigranten eruit wil of was het een stem tegen de juist in het VK zo sterk gepercipieerde Europese regeldrift? Won exit nu omdat de oudere generatie niets van Brussel wil weten en ook de toekomst voor hun jongeren hen niet interesseert? Of omdat de jongeren gewoon massaal (bijna twee derde stemde niet) niet naar het stembureau gingen? Moet de oplossing nu vooral snel chirurgisch plaatsvinden of is een langdurige opname en langzaam herstel (en langzame weloverwogen scheiding) juist beter?
6. De Brexit-crisis loopt al hoog op maar de crisismanagers moeten nog gevonden (en gekozen) worden. Soms, zo weten wij, is niets doen ook een goede optie en lost ook een crisis (net als een brand die eens weer uitgaat) vanzelf op. Toch geloof ik niet dat deze strategie hier gaat werken of ben ik daarin te weinig nuchter?

Menno van Duin
Lector Crisisbeheersing, Instituut Fysieke Veiligheid

 [1] U. Rosenthal e.a., Coping with Crises, Springfield, Illinois, 1989 (p. 5).