Het lectoraat Crisisbeheersing van het Instituut Fysieke Veiligheid (IFV) heeft onderzoek gedaan naar de ervaringen die gemeenten in 2015 hebben opgedaan bij het organiseren van crisisnoodopvang voor vluchtelingen. De publicatie ‘Vluchtelingencrisis 2015: Lessen uit de crisisnoodopvang’ zet de belangrijkste leerpunten op een rij.

In 2015 kwamen, mede als gevolg van de oorlog in Syrië, grote aantallen vluchtelingen naar Europa. Een deel van hen zocht een veilig heenkomen in Nederland. Omdat in de centrale opvang het aantal beschikbare opvangplaatsen ontoereikend was, deed Den Haag een beroep op gemeenten om tijdelijk vluchtelingen op te vangen. Zo’n 140 gemeenten gaven aan deze oproep gehoor. Hetzij door medewerking te geven aan de komst van een noodopvanglocatie, hetzij door zelf een crisisnoodopvanglocatie in te richten. Daarnaast troffen verschillende gemeenten voorbereidingen voor de vestiging van een (meer permanent) asielzoekerscentrum.

Belangrijkste lessen

In het kader van het Kennisprogramma Bevolkingszorg onderzocht het lectoraat Crisisbeheersing hoe de gemeenten de organisatie van de crisisnoodopvang hebben aangepakt en welke ervaringen zij daarbij hebben opgedaan. De belangrijkste lessen zijn:

1. Gemeentelijke crisisbeheersingsstructuur is de basis
   De gemeenten pakten de organisatie van de crisisnoodopvang over het algemeen op binnen de structuur die bij crisisbeheersing gebruikelijk is. Deze structuur en aanpak boden houvast en duidelijkheid.
2. Communicatie met lokale bevolking is cruciaal
   Informatiebijeenkomsten voor omwonenden, berichten op websites en sociale media, artikelen in regionale media: de gemeenten zetten een mix van communicatiemiddelen in om hun inwoners op de hoogte te houden en vragen te beantwoorden.
3. Sporthal als opvanglocatie kent voor- en nadelen
   In de meeste gevallen werden de vluchtelingen opgevangen in een sporthal. Soms vergde het enkele dagen om deze voor opvang in gereedheid te brengen. Wifi en voldoende oplaadpunten voor mobiele telefoons bleken een noodzakelijke basisvoorziening. Een nadeel van de opvang in sporthallen was het gebrek aan privacy.
4. Grote inzet vrijwilligers vraagt om coördinatie
   De hulp van vrijwilligers was noodzakelijk om de grote aantallen vluchtelingen op te vangen. Wel vergde de inzet van vrijwilligers meer coördinatie dan aanvankelijk werd verwacht. Vraag en aanbod moesten op elkaar worden afgestemd.
5. Opvang vraagt forse inspanning gemeentelijke organisatie
   De tijdelijke opvang van vluchtelingen vroeg van de gemeenten een forse inspanning. Degenen die belast waren met de opvang, kwamen niet of nauwelijks toe aan hun reguliere taken. De opvang had daardoor vaak (en zeker bij kleine en middelgrote gemeenten) een effect op de gehele ambtelijke organisatie.
6. Veiligheidsregio’s kunnen waardevolle rol vervullen
   Veiligheidsregio’s kunnen in dit soort situaties een waardevolle rol vervullen. Sommige regio’s waren een stuwende kracht bij het zoeken naar opvanglocaties en adviseerden bij de daadwerkelijke opvang. Ook hebben gemeenten veel baat gehad van de draaiboeken die door veiligheidsregio’s waren opgesteld.
   

Vertrouwen in gemeentelijke crisisnoodopvang

De gemeenten hebben heel veel inspanningen verricht om de noodopvang zo goed mogelijk te organiseren. Maar was crisisnoodopvang de beste oplossing? Gezien de acute nood waren er weinig alternatieven, maar voor vluchtelingen die al veel hebben meegemaakt is het verre van ideaal om binnen enkele weken op verschillende tijdelijke opvanglocaties te worden opgevangen. Een volgende keer kan beter worden gekozen voor een wat langere aaneengesloten duur.
Hoewel de opvang van vluchtelingen erg specifiek was, valt hieruit wel degelijk iets op te maken over de mogelijkheid van crisisnoodopvang bij rampen en crises. Op basis van de opgedane ervaringen kan zonder meer vertrouwen worden geput dat gemeenten ook bij een ramp of crisis in staat zijn om in korte tijd hun eigen inwoners (of die van andere gemeenten) op te vangen. Of afzonderlijk of samen met andere gemeenten, en met ondersteuning van andere organisaties en vrijwilligers.

De factsheet Vluchtelingencrisis 2015 is te bestellen in de webshop.