Enkele observaties bij de aanslag in Berlijn [1]

1. Waar wij vroeger spraken over 'accidents waiting to happen' is er nu steeds meer sprake van 'attacks waiting to happen'. Zoals de politie en andere veiligheidsdiensten steeds zeggen: het is niet de vraag of er een aanslag komt maar wanneer en waar.
2. Een belangrijk verschil tussen 'accidents' en 'attacks' is echter dat die laatsten bewust gecreëerd worden. Dat maakt ook dat het specifiek voorkomen ervan vrijwel ondoenlijk is. Roadblocks zullen mogelijk een vrachtauto stoppen, maar niet een persoon met een bomgordel en wat dies meer.
3. Het is een illusie te veronderstellen dat iedere terrorist ook altijd iets bijzonders en liefst ook iets bijzonder ingenieus wil doen. Het is veel copy-cat-crime. De 'laffe' daad van Nice kan gewoon weer herhaald worden. [2] Daarbij wordt vaak gewezen op de symboliek van de doelen: de uitgaansboulevard van Nice, de 'heilige' kerstmarkt in Berlijn. Ongetwijfeld dat dat soms zo zal zijn, maar net als andere criminelen zijn terroristen vaak gewoon opportunisten die gemakkelijke kansen zoeken; de bekende gelegenheidsstructuur.
4. De variëteit aan mogelijke soorten aanslagen is oneindig. Nu we twee uur eerder op de luchthaven moeten zijn vanwege alle veiligheidsmaatregelen kiezen de georganiseerde maar ook als lone wolf opererende terroristen andere wegen. Dat duel om aanslagen te voorkomen verlies je dus per definitie. Wie kwaad wil, zal altijd kwaad kunnen doen.
5. Dat betekent vanzelfsprekend dat de mogelijkheden van preparatie op aanslagen beperkingen hebben. Er is dus nog meer reden om al die activiteiten die bijdragen aan vroege signalering van radicalisering te ondersteunen en alles op alles te zetten om uitsluiting van bepaalde groepen te voorkomen. Wij ontkomen niet ook aan wat sommigen zien als 'de geitenwollen sokken aanpak'.
6. De variëteit aan mogelijke aanslagen maakt dat de reactie na een aanslag altijd anders zal moeten zijn, terwijl de draaiboeken vaak gebaseerd zijn op één type aanslag. In Nederland staan de aanslagen in Parijs en Brussel zo op het netvlies gegrift dat alle voorbereidingen primair daarop gericht zijn. Slachtoffers zijn in hun verwonding als oorlogsslachtoffers en er wordt steeds rekening gehouden met een tweede bom. Hulpverleners zouden zelf mogelijk doelwit van aanslagen zijn. Bij de recente drama's is Nice en Berlijn was dat allemaal dus niet het geval.
7. Er zal nagedacht moeten worden of in plaats van draaiboeken niet veel meer georganiseerde en getrainde veerkracht leidraad zou moeten worden; patronen van respons die improviserend van aard zijn en voor alle soorten van incidenten bruikbaar zijn.
8. Als wij iets zien na aanslagen is dat er sprake is van een extreem en een steeds meer gepolitiseerd veld. Hoe goed bondskanselier Merkel ook probeert en erin slaagt de juiste toon te vinden (daar zijn veel terrorismedeskundigen het wel over eens), een dergelijke aanslag is altijd koren op de molen van anderen. Bij de dood van Fortuyn waren sommigen maar wat blij dat de 'kogel van Links kwam'. In Berlijn zullen sommigen vooral hopen dat het toch echt een asielzoeker is geweest die de vrachtauto bestuurde.

Menno van Duin

[1] Vina Wijkhuijs en Elga Sikkens dank voor kritisch commentaar.

[2] Overigens zei mijn deskundige collega (Elga Sikkens) dat onderzoek laat zien dat terroristen wel degelijk het belangrijk vinden 'uniek' te zijn; in dit geval was de dader wel de eerste die Berlijn liet opschrikken. Er werd al maanden rekening mee gehouden, maar 'deze terrorist deed het toch maar'. Voor mij een extra reden echt na te denken of wij in de media sowieso nog zoveel aandacht aan de daders (namen, foto's e.d.) moeten besteden. Zo werken wij mee aan hun heldenstatus.