Medische milieukundige zorg valt onder de publieke gezondheidszorg en is een uitvoeringsverantwoordelijkheid van de GGD. Het geeft lokale overheden inzicht in hun mogelijkheden om de volksgezondheid te beïnvloeden via de fysieke leefomgeving. Het biedt concrete  oplossingen, onder andere voor het meewegen van gezondheidsfactoren bij nieuwe ruimtelijke projecten en voor het ingaan op klachten en signalen van burgers. De artsen met profiel medische milieukunde en milieugezondheidskundigen geven onder meer advies over luchtverontreiniging, geluidshinder, uitbreiding van veehouderijen, asbest, bodemverontreiniging en binnenmilieuklachten. Als het gaat om (dreigende)  incidenten/rampen ondersteunen zij de hulpdiensten, zoals brandweer, GHOR en gemeenten bij het inschatten van de gezondheidsrisico’s en geven zij gezondheidskundig advies. 

Wettelijke taken

Het bevorderen van medische milieukundige zorg is wettelijk vastgelegd in de Wet Publieke Gezondheid (WPG art. 2, lid 2e).
In het Besluit publieke gezondheid zijn de volgende taken vastgelegd (art. 2, 3e lid)

• het signaleren van ongewenste situaties;
• het adviseren van de bevolking over risico's. inclusief gezondheidskundig advies over gevaarlijke stoffen, in het bijzonder bij rampen of dreiging van rampen;
• het beantwoorden van vragen vanuit de bevolking en het geven van voorlichting;
• het verrichten van onderzoek.

Tevens is vastgelegd dat voordat besluiten worden genomen die belangrijke gevolgen kunnen hebben voor de publieke gezondheidszorg het college van burgemeester en wethouders advies vraagt aan de gemeentelijke gezondheidsdienst GGD (WPG, artikel 16).

Opschaling bij een medisch milieukundig incident

Opschaling als gevolg van een medisch milieukundig incident of ramp betekent dat:

A. regionaal of lokaal advies gegeven moet worden over de mogelijke risico's en dat maatregelen moeten worden genomen;
B. bestrijdingsbeleid bepaald moet worden;
C. een landelijke aansturing van maatregelen en interventies kan worden nagestreefd.

A. Regionale uitvoering
Chemische incidenten zijn vaak lokaal/regionaal afhankelijk van het effectgebied. In geval van ongevallen en rampen, waarbij gevaarlijke stoffen betrokken zijn, beoordeelt de Gezondheidkundig Adviseur Gevaarlijke Stoffen (GAGS) de mogelijke gezondheidsrisico's van vrijgekomen gevaarlijke stoffen en of gezondheidsschade op kan treden, zowel op de korte als lange termijn. De GAGS is een functionaris van de GGD, heeft een 24/7 piketdienst en kan opgeroepen worden in geval van een incident/ramp met gevaarlijke stoffen door bij het incident betrokken functionarissen (Officier van dienst Geneeskundig of Algemeen Commandant Geneeskundige Zorg) of een functionaris van de GHOR en/of de GGD, afhankelijk van de aard en opschaling van een incident (zie factsheet GAGS, februari 2018). De GAGS of het ROT/GBT kan in geval van geavanceerde metingen een beroep doen op de kennis en inzet van het MOD/RIVM. Daarnaast kan het bij vragen over medische impact van een incident met gevaarlijke stoffen een beroep doen op het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum (NVIC) van het Umc Utrecht.

De onrust en zorgvragen over de gevolgen van een (milieu-)incidenten met gevaarlijke stoffen op de lange termijn kunnen in de nazorg tevens consequenties hebben voor de GGD. Dit kan bijvoorbeeld zijn van ongeruste inwoners die naar de GGD bellen of JGZ-verpleegkundigen/ -artsen die vragen krijgen van leerkrachten en/of ouders op scholen/ consultatiebureaus. De betrokkenheid en inzet van de arts, Medisch Milieukundige (MMK) of milieugezondheidskundige van de GGD of andere functionaris van de GGD ten tijde of na een incident/ramp met gevaarlijke stoffen bij de nazorg van een incident is daarom belangrijk. 
 
B. Bepalen bestrijdingsbeleid
Internationaal zijn er bilaterale verdragen met België en Duitsland over de bestrijding van kernongevallen. Daarin staan onder andere afspraken over informatie-uitwisseling en afstemming van te nemen maatregelen bij een dergelijk ongeval (zie Handboek bijstand  Deel 2 Grensoverschrijdende Bijstand). Ook is er een richtlijn van de Europese Unie en en zijn er twee verdragen van het internationaal atoomagentschap (IAEA) in Wenen over vroegtijdige alarmering bij kernongevallen. In geval van stralings- of nucleaire incidenten speelt in Nederland het Crisis Expert Team straling en nucleair (CET-sn) een belangrijke rol. Het CET-sn bundelt kennis en expertise van verschillende kennisinstituten om tot een snelle afgestemde beoordeling van het incident te komen. Het RIVM coördineert de organisatie van het CET-sn, in opdracht van de Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming (ANVS).

Bij een incident/ramp met gevaarlijke stoffen, zoals chemicaliën, geldt een overeenkomst van de Economische commissie voor Europa van de Verenigde Naties (United Nations Economic Commission for Europe, UNECE) voor waarschuwing en advisering. Ook zijn er grensoverschrijdend verschillende nadere afspraken vastgelegd op provinciaal, regionaal en gemeentelijk niveau in protocollen over alarmering, informatievoorziening en burenhulp. Binnen Nederland kan het Crisis Expert Team milieu en drinkwater, CET-md, tijdens complexe incidenten/calamiteiten met gevaarlijke stoffen op het gebied van milieu en drinkwater de regionale operationele hulpverleningsdiensten en het bevoegdgezag op lokaal, regionaal of nationaal niveau (veel crisisteams) via een aan te stellen vraagregisseur ondersteunen bij de inzet van gespecialiseerde en op elkaar afgestemde kennis/advies, afkomstig van meerdere instituten, zoals RIVM, NVIC, KNMI, KWR, RIKILT, NVWA (zie factsheet CET-md).

C. Landelijke aansturing
Bij milieuongevallen zoals grote branden, transportongevallen en lekkages waarbij schadelijke stoffen of grootschalige stankgolven vrijkomen, kan voor het uitvoeren van geavanceerde metingen als aanvullingen op de metingen van de brandweer de Milieu Ongevallen Dienst (MOD) ingeschakeld worden. Een MOD/RIVM inzet gebeurt op verzoek van de lokale hulpverleningsdiensten zoals de brandweer en/of GHOR.
Bij omvangrijke crises kan het CET-md of CET-sn de coördinatie overnemen. Dat is bijvoorbeeld het geval bij een grote kernramp. Indien besluitvorming door de rijksoverheid noodzakelijk is, vindt dit plaats via de structuren die zijn beschreven in het Nationaal Handboek Crisisbesluitvorming (NHC). De kern van de nationale crisisbesluitvormingsstructuur wordt gevormd door de Interdepartementale Commissie Crisisbeheersing (ICCb) en de Ministeriële Commissie Crisisbeheersing (MCCb).

Inhoud dossier

Dit dossier is bedoeld voor professionals/functionarissen van veiligheidsregio's en GGD'en die een rol vervullen bij incidenten met gevaarlijke stoffen, die vragen om medisch milieukundige zorg en/of bij de preparatie op dergelijke incidenten. Het dossier bevat informatie over de inzet van het proces medische milieukunde, publicaties, handreikingen, rapporten etc. Onder het tabblad incidenten vindt u medisch milieukundige incidenten met de beschikbare openbare informatie zoals nieuwsberichten, beeldmateriaal, onderszoeks- en adviesrapporten van het betreffende incident.

Bronnen: Publieke gezondheid borgen, model GGD Rampenopvangplan GGD GHOR Nederland, factsheet GAGS, Nationaal Handboek Crisisbesluitvorming