De afgelopen weken viel mij op dat er veel beweging is in de transportwereld. Die beweging vindt zowel plaats in het wegvervoer, binnenvaart als spoorvervoer. En voor al deze drie transportmodaliteiten is de rode draad in het nieuws: autonoom oftewel zelfrijdende/-varende voer-/vaartuigen. Joost Sitskoorn (adjunct directeur van evofenedex) noemde deze trend op het event van het lectoraat Transportveiligheid op 22 maart jl. als een van de grote innovaties van de komende jaren in het wegvervoer.[1] De afgelopen weken kwamen hier de nieuwsberichten voor de binnenvaart en het spoorvervoer bij.

Binnenvaart
De branche, kennisinstituten en binnenvaartondernemers gaan een samenwerkingsverband aan om een toekomstverkenning voor autonoom varende binnenvaartschepen verder uit te werken. De verwachting is dat autonoom varen een effectiever gebruik van de infrastructuur oplevert, hogere veiligheid, vermindering van brandstofverbruik en emissies, grotere inzetbaarheid van schepen en verlaging van de kosten.[2] Dus, zo lees ik het, is ook de veiligheid met deze ontwikkeling gebaat.

Spoor
Ook vorige week in het nieuws was de onrust onder machinisten vanwege de ideeën omtrent zelfrijdende treinen. ProRail bereidt testritten voor met geautomatiseerde treinen. Machinisten vrezen voor hun baan maar, zo meldt één van de spoorvervoeraanbieders, de machinist verdwijnt niet, enkel de functie wordt anders ingevuld. Met de proef wil ProRail kennis opdoen onder meer ten aanzien van veiligheid.[3][4] Ook hier wordt veiligheid erkend als onderwerp van belang.

De bestuurder
Allereerst bevestigen deze ontwikkelingen maar weer eens de innovativiteit in de transportsector. Ten tweede is een ieder duidelijk dat veiligheid een cruciale randvoorwaarde is om dergelijke innovaties te kunnen implementeren. Dat betekent op zijn minst dat de informatietechnologie robuust moet zijn en beschermd tegen moedwillige inmenging van buiten om het systeem te saboteren.[5] Maar de bestuurder verdwijnt niet plotsklaps volledig van het toneel. Bestuurders wordt thans nog de rol toegedicht het systeem te overrulen bij 'dreigende' ongevallen.

Incidentbestrijding
Echter, daarnaast denk ik aan een ander belang van bestuurders waar ik niets over lees. Namelijk de belangrijke rol die bestuurders (zowel de chauffeur, de schipper als de machinist) vervullen bij de 'incidentbestrijding'. Zo heeft de machinist met de hoofdconducteur een cruciale rol bij de informatievoorziening aan treinreizigers in het geval van incidenten, met name ook in spoortunnels. Snelheid en 'situational awareness' is dan van belang. Vandaar dat het zelfredzaamheidsconcept in spoortunnels enkele jaren geleden is aangepast, waardoor machinist (en conducteur) direct in de lead zijn bij het ontruimen van de trein bij een incident in een spoortunnel.[6]

De schipper heeft kennis van de lading, de wijze waarop de lading op zijn schip is gestuwd, maar vooral ook van het ontwerp en heeft 'wegbekendheid' op zijn schip. Daarmee kan hij de hulpdiensten bij incidenten informeren over eventuele gevaren en de bereikbaarheid van onderdelen van zijn schip.

En ook bij het wegvervoer (met name van gevaarlijke stoffen) heeft de chauffeur een belangrijke rol bij het verschaffen van ladinginformatie en voertuiginformatie, waarmee de bevelvoerder, officier van dienst en de adviseur gevaarlijke stoffen zich een eerste beeld kunnen vormen van het incident.[7]

Bijrijdersstoel
Over deze rol van chauffeurs, machinisten en schippers lees ik tot dusver niets in de onderzoeksplannen. Ook zie ik vanuit de incidentbestrijding geen vertegenwoordiging van de hulpdiensten in onderzoeksconsortia/-teams. Wil je echt verder met deze ontwikkeling van autonoom rijden, varen en treinen? Dan is mijn oproep aan de gevormde onderzoeksteams deze verkenningen niet al te autonoom op te pakken maar hierbij ook reeds in de verkennende fasen de kennis en kunde vanuit de hulpdiensten te gebruiken. Doe je dat niet, dan loop je het risico in verder gevorderde stadia tegen bezwaren van de hulpdiensten aan te lopen. Maar mijn oproep is even zozeer gericht aan de hulpdiensten: kom aan tafel en denk mee in deze niet te stuiten trend van autonoom rijdende en varende voer- en vaartuigen. Aan het stuur hoef je als hulpdiensten niet te zitten, maar neem plaats op die bijrijdersstoel.