29 maart 2021
Onvoorspelbaarheid botst nu eenmaal met een perspectief, aldus lector Crisisbeheersing Menno Duin in zijn recente blog. In 1984 verscheen Rampen, rellen gijzelingen van Uri Rosenthal. Het was voor mijn directe collega's en voor mijzelf jarenlang een cruciaal boek en feitelijk is dat het nog steeds.
Met dat boek werd de basis gelegd voor de bestudering van crises en crisisbesluitvorming. Een crisis wordt gedefinieerd aan de hand van drie centrale begrippen: bedreiging, urgentie en onzekerheid. Tot de dag van vandaag wordt deze definitie gehanteerd al verwijst men tegenwoordig naar andere bronnen (veelal van oud-leerlingen van Rosenthal).
In deze blog wil ik aandacht voor het derde element van de definitie: onzekerheid. In colleges legde ik dan altijd uit dat eerst verrassing het derde element leek te worden maar Rosenthal uiteindelijk voor het begrip onzekerheid koos. Een pandemie als de huidige coronacrisis is op zichzelf niet verrassend; in alle risico-inventarisaties werd een pandemie als ernstig (grote impact) en (zeer) waarschijnlijk betiteld. Niet verrassend wel degelijk onzeker hoe, waar en wanneer zich zo'n pandemie zou voordoen.
Misschien is onzekerheid wel het belangrijkste kenmerk van deze slepende pandemie. Daarmee komen wij bij het misschien wel lastigste dilemma van deze crisis: komen met een duidelijk wenkend perspectief in een per definitie onzekere situatie. Iedereen roept, nee schreeuwt, om perspectief. Een looproute die gevolgd kan worden om, zoals wij dat nu zo heerlijk beeldend kunnen zeggen, ons aan het einde van de tunnel brengt – daar waar het licht gloort. Hoe vaak zijn onze premier en de verantwoordelijk ministers al niet verweten dat zij te weinig aangeven waar we, hoe en wanneer, naar toegaan. Inmiddels lijkt dat licht in zicht met het vaccineren van zo'n 12 miljoen mensen maar als wij iets uit het afgelopen jaar weten is dat we vooral niet te vroeg moeten juichen.
Hoeveel keren is ons in het afgelopen jaar niet een perspectief gegeven dat vervolgens weinig hout sneed. Vorig jaar zomer zouden we met veel en snel testen in combinatie met goed bron- en contactonderzoek een mogelijk tweede golf waarschijnlijk wel voorkomen. Na een landelijke aanpak zou een regionale aanpak kunnen volstaan om eventuele haarden snel aan te pakken. Vervolgens waren sommigen er als de kippen bij om die losbandige studenten de schuld te geven van het eind augustus oplaaien van de haarden in verschillende universiteitssteden. Nadere analyse liet een meer gedifferentieerd beeld zien.
Een spoorboekje, een dashboard, routekaarten en meer op zich mooie producten werden in de loop van de tijd aangeleverd, maar bleken vaak al snel achterhaald. Enerzijds regeerde de waan van de dag. Anderzijds bleken al deze voorspellingen door een afwijking in één of twee variabelen (een nieuwe variant die besmettelijker is) al weer waardeloos of tenminste 'minder betekenisvol'. De avondklok, door onze premier als 'de meeste verschrikkelijke maatregel' gekenschetst zou enkele weken enkele fundamentele vrijheden beknotten. Inmiddels zitten we er maanden aan vast.
Als wij iets leren van deze crisis is het wel dat wij iedere keer weer door nieuwe ontwikkelingen verrast worden. Deze onvoorspelbaarheid botst keer op keer met dat diepe verlangen naar perspectief. Iedere keer zien wij weer voorbeelden van de chaostheorie waarbij een kleine verstoring (die vlinder in Zuid-Amerika) grote onvoorspelbare gevolgen elders (een orkaan in de Pacific) teweeg kan brengen. Eén briefje van Ollongren zet de formatie gelijk op twee weken achterstand. Begin januari kon ik me (als thuiswonende 60 plusser) nog blij maken met een vaccinatie in maart met BioNTech/Pfizer. Nu weet ik einde maart vooral dat ik nog niets weet.
Hoe vaak is ons het afgelopen niet iets onder voorbehoud beloofd dat niet is uitgekomen? Natuurlijk, altijd was er wel dat voorbehoud bij, maar dat voorbehoud is toch als die kleine lettertjes die we niet lezen of toch wel denken te weten. Alcohol en roken zijn slecht voor onze gezondheid, maar dat steeds herhalen maakt het niet per se duidelijker. Een vaak herhaalde boodschap raakt sleets en werkt dan niet meer. In plaats van al die toezeggingen - al die wenkende perspectieven onder voorbehoud - zou toch meer moeten worden uitgelegd dat wij het allemaal niet weten en dat dat nu eenmaal kenmerkend is van echte crises. Gewoon zeggen 'hou vol' is misschien wel beter dan weer een nieuwe dode mus. Onvoorspelbaarheid botst nu eenmaal met een perspectief. Mooier kunnen we het niet maken.
