22 februari 2021
Iedereen die wel eens een wedstrijd van vrienden, de kinderen of (vroegere) teamgenoten vanaf de kant heeft gevolgd zal dat gevoel kennen. Vanaf de zijlijn weten en doen wij het altijd beter. Wat schutteren ze toch op dat veld; iedereen ziet toch dat die speler ongedekt vrij staat… Voor open doel zo kunnen missen…, blogt lector Menno van Duin.
Zo gaat het ook met de aanpak van de coronacrisis. Premier Rutte krijgt nog wat credits en zal straks zeer waarschijnlijk een stevige premierbonus krijgen (op zich begrijpelijk want met verschillende van zijn voorgangers zou het vast niet zo 'goed' gegaan zijn), maar voor de rest… het RIVM, de GGD, minister de Jonge, het fiasco met de juridische onderbouwing van de avondklok … Ze kunnen het allemaal totaal niet aan.
Meer en meer is dit de 'tone of voice' die niet alleen in op sociale media klinkt. Ook gerenommeerde journalisten, columnisten en hoofdredactionele commentaren gaan zo langzamerhand die richting uit. Iedere vorm van relativering lijkt verdwenen.
Toch zou het goed zijn als al die kantlijn-schreeuwers in de rust eens zouden wisselen met de veldspelers. Zelf verwacht ik dan een dramatische tweede helft met een verlies in de dubbele cijfers. Daarom toch enkele argumenten ter verdediging.
Het goed managen van een crisis valt al niet mee en deze coronacrisis die zo lang duurt, zo maatschappelijk alomvattend is en alles en iedereen raakt maakt het dus nog vele malen moeilijker. De Enschedese vuurwerkramp maar ook het neerstorten van de MH-17 stellen in vergelijking met deze crisis relatief weinig voor. Toch konden evaluatoren al hele dikke boekwerken (paar duizend pagina's voor elk) vullen om die gebeurtenissen wat op een rijtje te zetten en te beoordelen. Van de meeste thema's die in deze crisis speelden en spelen zoals de mate van voorbereiding en planvorming voor een pandemie; de bestrijding van de pandemie; persoonlijke beschermingsmiddelen; het bron- en contactonderzoek e.v.a. valt per onderwerp al meer te zeggen dan over bijvoorbeeld de hele vuurwerkramp.
Binnen de wetenschap is het begrip 'benefit of hindsight' algemeen bekend. Het is niet zo moeilijk achteraf te weten hoe het moet, maar op het moment suprême de goede keuzes maken is niet zo eenvoudig. Hoe vaak gaven deskundigen niet goede adviezen die al na enkele dagen weer de prullenbak in konden? Op 29 februari 2020 kopte de Volkskrant op de voorpagina bijvoorbeeld 'De vrees voor corona is schadelijker dan het virus zelf'. Nou dus niet. Hoe zat het ook al weer met het verhaal van de onzinnige mondkapjes? Of de avondklok die zo verschrikkelijk was dat deze er ook weer als eerste af zou gaan? De kapper wint het nu van de avondklok. Nieuwe scenario's en dashboards waren al verouderd op het moment dat de inkt droog was. Dom allemaal? Nee, zo gaat dat in een slepende crisis. Als je denkt dat je het weet word je weer volledig verrast. Dat zou ook al die deskundologen en betweterige journalisten wat nederiger mogen stemmen. Er is helemaal niemand waarschijnlijk die een jaar lang het allemaal goed zag. Feitelijk is het vooral 'doormodderen'.
Veel beschouwingen en commentaren die ingaan op al datgene wat er zoal het afgelopen jaar is fout gegaan, richten zich op het wat: gebeurtenissen, personen, organisaties waar zaken mis mee gingen. Een falende minister van Volksgezondheid; keer op keer problemen bij de GGD; autoriteiten die in de fout gingen. Voorbeelden genoeg in een jaar tijd. Achter de feiten kijken en proberen van de wat vraag naar de waarom-vraag te gaan (hoe kon het zo gebeuren; waarom bleek die organisatie zo slecht in staat om …) zien wij echter veel minder. Wij horen, zien en lezen opvallend weinig over ons marktgestuurde zorgsysteem dat gebaseerd is op autonomie van de vele duizenden instellingen en waar ziekenhuizen (en hun dokters) bovenaan de apenrots staan. Misschien is zo'n systeem gewoon wat minder geschikt om een nationale crisis te managen en is daarom ook de verantwoordelijke minister behoorlijk met zijn handen gebonden. Wie had er twee jaar geleden aandacht voor de GGD? Daar kon nog wel wat bezuinigd worden. Wist iemand wat de taak van een Directeur Publieke Gezondheid (DPG) is?
Ten slotte wordt de vraag steeds relevanter of wij in Nederland niet gewoon zo'n stronteigenwijze cultuur hebben gecreëerd waar eigenlijk iedereen het beter weet en vooral ook de ruimte krijgt om dat te benadrukken. Het antwoord 'omdat ik het zeg' is zo 'not done' dat wij al van onze prille jeugd geleerd hebben om alles altijd in twijfel te trekken. Voor ieder belang is wel een groep te mobiliseren. Toch lastig als je eensgezind een pandemie wilt bestrijden. Ilja Pfeijffer gaf recent een overtuigende bijdrage bij een door het Rode Kruis en IFV georganiseerd webinar waarin hij Italië en Nederland vergeleek en vooral onze zelfingenomenheid op de hak nam. Nederland en haar inwoners zijn altijd ongelofelijk tevreden met zichzelf. Plaats 75 in een corona-vergelijking tussen 100 landen moet dan vooral ook niet te veel aandacht krijgen.
Menno van Duinlector Crisisbeheersing
