24 februari 2020
Wuhan en het nieuwe coronavirus houden de gemoederen inmiddels al enkele weken bezig. Is iedereen nog rustig of worden hulpverleners, bestuurders e.a. wat zenuwachtiger? Bladdert de nuchterheid wat af, vraagt lector Menno van Duin zich af in zijn nieuwste blog.
Het nieuwe coronavirus houdt de gemoederen inmiddels al enkele weken bezig. Zo'n cruiseschip in quarantaine is dagen wereldnieuws en lijkt alleen maar bedreigender te worden. Het onderwerp is voorlopig ook niet uit het nieuws verdwenen. In mijn vorige blog over het virus ging ik in op de gevoelsthermometer en inmiddels krijg ikzelf steeds meer behoefte aan een dergelijk instrument. Daarbij ben ik ook zeker geïnteresseerd in de relatie tussen de aandacht in de sociale media (inclusief de tone of voice) en de bredere maatschappelijke rust of onrust. Zijn sociale media nu goede voorspellers of overschatten wij het belang hiervan en zegt de veelvoorkomende klaagcultuur aldaar betrekkelijk weinig? Ontwikkelt de zelfregulering zich ook op sociale media steeds beter (rumor control; fact finding)?
Inmiddels is duidelijk dat het nieuwe coronavirus wereldwijd een crisis is van ongekende omvang die niet alleen bedreigend is voor de volksgezondheid, maar ook op vele andere vlakken grote consequenties heeft of zal gaan hebben. Zo zijn er consequenties voor de wereldeconomie; vliegen er minder vliegtuigen van en naar China, worden grote evenementen afgeblazen, zijn Chinezen steeds minder welkom (en is er soms dramatisch gedrag jegens ook Nederlandse Chinezen in ons land) en komt wereldwijde mobiliteit onder druk. Terecht maar veel vaker onterecht worden er bij komende evenementen (Songfestival, Olympische Spelen) al vraagtekens gezet. Ook wordt nu goed zichtbaar hoe extreem afhankelijk Nederland – en feitelijk de gehele wereld – is geworden van (goederen uit) China. Dat gaat al lang niet meer om alleen speelgoed en bijna het gehele assortiment van de Action, maar ook om het leeuwendeel van alle medicijnen. Ook bestaat er een interessante koppeling tussen dit virus en cyberbedreigingen. Fake news, maar ook malware via coronanieuws (dat iedereen wil lezen!) liggen voor de hand.
Uiteraard hoor ik ook op verschillende plaatsen en van verschillende personen die met het coronavirus te maken (kunnen) hebben het nodige. Daarbij valt op dat het 'formele' en centrale verhaal is: wij zijn voorbereid en hebben alles onder controle, maar dat er tegelijkertijd een toenemende koorts ontstaat onder diverse personen en organisaties. Bij dat laatste gaat het om een toename van de maatschappelijke, organisationele en bestuurlijke onrust of ten minste ongemak.
Het formele en centrale verhaal is helder en komt erop neer dat het RIVM (Infectieziektebestrijding) in regie is namens de minister van VWS, goede samenwerking heeft met de GGD 'en (en hun infectieziekteartsen), met bedrijfsartsen die zeer uiteenlopende organisaties adviseren over veilige werkomstandigheden voor hun werknemers, en geneeskundig Nederland ondersteunt om een eventuele toestroom van patiënten goed aan te kunnen. Voor zover veiligheidsregio's en voorzitters van veiligheidsregio's in beeld komen, is dat vooral ter uitvoering van quarantainemaatregelen, die feitelijk gewoon door de GGD'en onder leiding van hun Directeuren Publieke Gezondheid worden uitgevoerd. Eigenlijk dus bijna gewoon business as usual, ook al is COVID-19 - de nieuwe naam - een A-ziekte[1]. In oefeningen grieppandemie e.d. is al veel beoefend en feitelijk is het enige mogelijke probleem het vraagstuk van de zorgcontinuïteit als de patiëntenstroom zodanig groot wordt dat ons strak gespannen zorgsysteem het niet goed kan dragen of - in het scenario dat corona zich ook in Nederland zou verspreiden - als te veel verzorgenden zelf (mogelijk) besmet zijn. Ik zeg het misschien ietsjes te kort door de bocht, maar dat is wel de boodschap.
Er is tegelijkertijd ook een andere kant. In toenemende mate maken sommige burgemeesters zich druk. Het kan toch niet zo zijn dat zaken los van mij opeens door de voorzitter van de veiligheidsregio gedaan zouden kunnen worden of dat ik veel later geïnformeerd word over zaken die in mijn gemeente spelen? Wat weten wij nu over de hoeveelheden benodigde en beschikbare mondkapjes en wie coördineert de eventuele verdeling als er schaarste ontstaat op de markt? Natuurlijk kan iedereen wel roepen dat wij in ons land niet aan de mondkapjes gaan – dat ze weinig zinvol zijn – en dat deze hooguit in de gezondheidszorg gebruikt gaan worden, maar gaat dat als 'de paniek' toeslaat nog wel werken? Wil dan niet alsnog iedereen die kapjes? De brandweer is rustig, maar wil al wel de garantie krijgen dat zij bij de uitruk tijdig op de hoogte worden gesteld of betreffende woning niet een quarantaine- of isolatie-functie vervult. Ook vanuit de politie komen inmiddels dergelijke signalen. Tegenover de rust bij het RIVM, GGD e.v. zien wij de aandacht toenemen in andere 'werelden'.
Maatschappelijke onrust ontstaat door de verwachte maar vooral ook onverwachte samenkomst van allerlei gebeurtenissen en berichten. Informatie – die soms niets met elkaar te maken heeft – wordt gekoppeld. Het is dan lastig om rustig te blijven. Vergelijk: als de mannen in witte pakken de flintertjes asbest komen opruimen, is er veel uit te leggen aan de omwonenden die te horen krijgen dat er geen bijzonder risico voor hen bestaat. Op dit moment geloof ik zeker niet dat er al echt sprake is van maatschappelijke onrust. Tegelijkertijd hoeft er waarschijnlijk niet zo heel veel te gebeuren waardoor de stemming kan omslaan. Eén of enkele besmette personen; wat 'fake news' en wat onbedoelde koppelingen …
Daarom kunnen we niet op onze handen blijven zitten. Hoe zorgen we er nu met elkaar voor dat de vragen die leven goed beantwoord worden? Hoe bieden wij (crisisadviseurs) alle betrokken professionals en bestuurders effectieve en proportionele handelingsperspectieven? Dat betekent ten minste dat we tijdig moeten herkennen welke beelden mensen hebben en welke vragen er leven. Beelden over de risico's van COVID-19 voor de gezondheid, maar ook over de risico's van COVID-19 voor de taakuitoefening van uiteenlopende groepen professionals en bestuurders.
Ik ben benieuwd hoe lezers nu aankijken tegen deze ontwikkelingen. Zie ik spoken en is iedereen nog rustig of zien we zenuwachtig wordende hulpverleners, bestuurders e.a. Bladdert de nuchterheid wat af?
Menno van Duinlector Crisisbeheersing
