12 juni 2015
Onder de vlag 'leren van onderzoeken en incidenten' werd op de tweede Incidentonderzoeksdag op 11 juni 2015 stilgestaan bij een aantal opvallende thema's. Ruim 90 collega's uit het hele land en uit diverse vakgebieden kwamen naar het IFV om de ervaringen van andere collega's te horen, hun eigen ervaringen te delen en mee te denken over dilemma's die we tegenkomen in het uitoefenen van ons vak.
Dagvoorzitter Paul Verlaan opende de dag met een korte beschouwing van het leren van incidenten. "De laatste jaren zijn we onze ervaringen, of ze nu positief of negatief zijn, steeds meer gaan delen. Daar hebben we met z'n allen profijt van."
Ricardo Weewer, lector Brandweerkunde, nam de aanwezigen in vogelvlucht mee naar de recente onderzoeken van de Brandweeracademie en Brandweer Nederland. Daarbij ging hij ook in op de typen onderzoeken. "Naast regionale en landelijke brand- en incidentonderzoeken kennen we inmiddels ook andere typen onderzoeken die helpen om, dat wat we in incidenten tegenkomen, beter te duiden: thematische verzameling van casuïstiek, statistische onderzoeken op basis van databases, simulaties en praktijkexperimenten." De Brandweeracademie verwerkt de resultaten van de onderzoeken in les- en leerstof. Een eerste voorbeeld naar aanleiding van de experimenten in Zutphen is al in de ELO te vinden, namelijk de module Brandregime. Voordat Ricardo het podium verliet, spoorde hij de aanwezigen aan om de geleerde lessen van deze dag mee te nemen naar de eigen regio, post en afdeling. Zelfredzaamheid, maatschappelijke impact en reddingen
Na Ricardo volgden er drie boeiende duo-presentaties. De eerste duo-presentatie werd verzorgd door Remco van Werkhoven en Henk Jongen, over de brand in Het Lichtpunt in Rotterdam en de zelfredzaamheid van ouderen. Wat betekent dit voor de brandweer? Meer over deze presentatie leest u op het tabblad 'Rook Meester'.
Bij de tweede duo-presentatie startte Gregory Zautsen met het onderwerp 'van botenbrand naar asbestramp'. Hij liet duidelijk zien hoe een relatief kleine brand in een botenloods in Roermond op 16 december 2014 tot een veel groter incident leidde. Ricardo Weewer ging verder in op branden met maatschappelijke impact. Meer over deze presentatie leest u op het tabblad 'Maatschappelijke impact'.
Erik Nieuwlaat leidde ten slotte het thema 'reddingen' in met een presentatie over een brand in een tankshop in Eindhoven op 24 augustus 2014. Dit indrukwekkende verhaal werd gevolgd door dat van Edwin Kok, die in zijn afstudeeropdracht op zoek is gegaan naar het antwoord op de vraag: redt de brandweer wel mensen? Meer over deze presentatie leest u op het tabblad 'Reddingen'.
Dagvoorzitter Paul Verlaan sloot de ochtend af met een samenvatting van alle presentaties. "De brandweer ziet zich geconfronteerd met een aantal maatschappelijke veranderingen die betekenis hebben voor onze manier van optreden en advisering. Door onderzoek te doen en gegevens goed vast te leggen kunnen we de trends die we signaleren goed onderbouwen. Hiermee kunnen we zorgen voor verandering in regelgeving, maar wat nog belangrijker is, het gesprek aangaan met partijen die mede verantwoordelijk zijn voor veiligheid." In het middagdeel gingen de aanwezigen actief aan de slag in vier verschillende workshops. In een uur tijd werden dilemma's met elkaar besproken, maar ook ideeën geopperd hoe deze dilemma's op te lossen of bespreekbaar te maken.
Uitgebreide uitwerkingen van de workshops vindt u onder het tabblad 'Workshops'.
Remco van Werkhoven kreeg de zaal stil door heel beeldend te vertellen over zijn ervaringen als OvD bij een ‘kleine brand met grote gevolgen’: brand in Het Lichtpunt (Rotterdam, 15 april 2014).
Er woedde een korte maar heftige brand in een appartement op de tweede woonlaag van een appartementencomplex waarin vooral ouderen woonden. De rookverspreiding door het gehele gebouw leidde tot een volledige ontruiming van 232 mensen uit 202 woningen. “De hulpdiensten kregen te maken met dichte rook, verminderd zelfredzame bewoners in paniek en spontane ontruiming met behulp van omwonenden, familie en passanten. Brandpreventieve voorzieningen bleken niet te werken of waren onklaar gemaakt in verband met dagelijks gebruik van het gebouw. De hulpverlening, ook na afloop van het incident, was een logistieke megaklus.” Remco illustreerde zijn verhaal met veel foto’s en introduceerde bovendien een nieuwe term: ‘rook meester’, te gebruiken naast ’brand meester’.
Henk Jongen ging na de presentatie van Remco verder in op de problematiek van zelfstandig wonende ouderen en brandveiligheid. Hij onderstreepte dat men niet perse een incident, zoals Het Lichtpunt, nodig heeft om met de neus op de feiten gedrukt te worden. Ook uit oefeningen is namelijk gebleken dat ouderen niet voldoende zelfredzaam zijn in geval van brand. Het filmpje dat hij toonde, maakte dit pijnlijk zichtbaar.
Dat ouderen een risicogroep zijn, blijkt ook uit de cijfers: onder ouderen vallen 2,5 keer zo veel doden door brand dan onder jongeren. De huidige trend vanuit de overheid is echter om het groeiende aantal ouderen en verminderd zelfredzame mensen langer thuis te laten wonen. Vanuit zorgoogpunt zijn deze mensen, met hulp, weliswaar nog in staat om zelfstandig thuis te wonen, maar vanuit brandveiligheidsoogpunt geldt dit niet of nauwelijks. Daarnaast brengt de woonsituatie (appartementencomplexen met veel ouderen in één pand) specifieke problematiek met zich mee. Verminderde mobiliteit en verminderde sociale redzaamheid bij ouderen zijn risicofactoren voor zowel het veroorzaken als reageren op brand.
Brandweer, beheerders van ouderencomplexen, gemeenten, zorgverleners en bewoners zijn samen verantwoordelijk voor de brandveiligheid in het pand. Hier ligt voor de brandweer, als maatschappelijk betrokken organisatie, de uitdaging om onderdeel te worden van dit totale netwerk en bovendien de problematiek op de agenda te krijgen – een belangrijke opdracht in het kader van Brandveilig leven.
Bij de tweede duo-presentatie startte Gregory Zautsen met het onderwerp 'van botenbrand naar asbestramp'. Hij liet duidelijk zien hoe een brand in een botenloods in Roermond op 16 december 2014, die vrij snel onder controle was en alleen materiële schade tot gevolg had, tot een veel groter incident leidde.
Vlak voor kerst ging de binnenstad een aantal dagen op slot omdat asbest zich had verspreid over een groot deel van de stad. Dit leidde tot een dilemma: volksgezondheid versus maatschappelijke continuïteit. Gregory's boodschap: de brandweer is nu gewend om te adviseren vanuit veiligheids- en gezondheidsoogpunt, maar maatschappelijke impact gaat een steeds grotere rol spelen. Dit laatste kwam ook duidelijk naar voren in de voorbeelden die Ricardo Weewer in zijn presentatie gaf. Er lijkt zelfs een trend zichtbaar in branden met maatschappelijke impact, maar de regelgeving voor bouwwerken voorziet hier niet in.
De presentatie was echter geen pleidooi voor het bij wet regelen van de maatschappelijke impact, maar wel een pleidooi voor het herijken van de definitie van acceptabele branden. Vinden we het nog acceptabel dat vee dood gaat bij een brand, dat maatschappelijke ontwrichting optreedt, en hoe denken we over het verliezen van cultureel erfgoed? Het gaat erom dat we als brandweer met andere partijen de discussie aangaan over de uitgangspunten van het begrip 'acceptabel' en over de gevolgen als men alleen vanuit wet- en regelgeving gaat bouwen.
Erik Nieuwlaat leidde het thema 'reddingen' in met een presentatie over een brand in een tankshop in Eindhoven op 24 augustus 2014. Het ging hier om wonen boven een winkel, geen ongewone situatie.
Boven de motorwinkel die grensde aan de tankshop woonden 22 Poolse seizoenarbeiders. In de vroege ochtend werd de brand gemeld op de meldkamer en vervolgens werd binnen een kwartier opgeschaald naar 'zeer grote brand'. De aanleiding hiervoor lag in de snelle branduitbreiding van de shop naar de naastgelegen winkels en de rookverspreiding naar de bovengelegen woningen. Al heel vroeg in de inzet is expliciet besloten om alles op redding in te zetten. De vluchtweg bleek namelijk vol te staan met rook en de betonnen kolommen waarop het bovenliggende flatgebouw stond, bleken ernstig verzwakt. Uiteindelijk had dit tot gevolg dat de brand zich uitbreidde en het gebouw als verloren moest worden beschouwd. Door doortastend optreden van de brandweer zijn 13 personen gered; 9 personen konden zichzelf in veiligheid brengen.
Na het indrukwekkende verhaal van Erik kwam Edwin Kok aan het woord, die in zijn afstudeeropdracht op zoek is gegaan naar het antwoord op de vraag: redt de brandweer wel mensen? Er waren namelijk geluiden in de media die dit in twijfel trokken. Uit Edwins onderzoek komt naar voren dat de brandweer in 2014 wel degelijk mensen heeft gered. Bovendien bleek uit de resultaten dat rook (en niet de brand zelf) vaak de oorzaak is van verwondingen bij geredde personen en dat er wel degelijk een reële kans bestaat dat een persoon een brand overleeft als deze persoon zich in de brandruimte bevindt. Uit het onderzoek blijkt verder dat, afhankelijk van de omstandigheden, de brandweer zeker mogelijkheden heeft om reddend op te treden. Binnen afzienbare tijd komt de Brandweeracademie, in overleg met Brandweer Nederland, met een definitieve publicatie over reddingen door de brandweer in 2014.
Nancy Oberijé en Rijk van den Dikkenberg, beide werkzaam bij de Brandweeracademie
Vertrekpunt van de workshop is Het Lichtpunt, maar ook andere incidenten (Geinsche Hof, Rivierduinen) worden belicht. Burgerhulp ontstaat spontaan, hoe ga je daar als brandweer mee om? Wat zijn de (on)mogelijkheden van burgerhulp? Hoe kan burgerhulp gekanaliseerd worden en welke rol speelt deze burgerhulp in relatie tot grootschalige ontruiming en zelfredzaamheid? Wat is de rol van de BHV-organisatie? Het doel van de workshop is om een handreiking op te stellen waarin is beschreven hoe (niet) omgegaan moet worden met burgerhulp en BHV'ers tijdens (grootschalige) ontruimingen bij gebouwbranden.
Lees het complete verslag (pdf) van de workshop 'Samenredzaamheid'.
Robert van den Ende en Job Kramer, beide werkzaam bij Veiligheidsregio Haaglanden
Tijdens de brand op een vissersschip in de haven van Scheveningen werd Brandweer Haaglanden geconfronteerd met een wel heel bijzondere vorm van brandbestrijding, waar de regio zelf geen ervaring mee had en waar het reguliere opleidings- en oefenprogramma nauwelijks in voorziet. Haaglanden heeft daarom direct de hulp ingeroepen van een buurregio met meer kennis, geoefendheid en ervaring met dit soort branden. Dit heeft in dit geval goed uitgepakt: de brand was binnen 12 uur al onder controle (een record bij dit soort branden). Eén en ander roept wel de vraag op in hoeverre een regio zich moet en kan voorbereiden op dit soort uitzonderlijke incidenten en in hoeverre een regio gebruik kan maken van expertise van een andere regio. In deze workshop wordt de casus 'Johanna Maria' verder uitgewerkt en wordt er van gedachten gewisseld over deze problematiek. Hoe begeleid je de regio/specialist die je komt helpen? Door wie laat je je informeren? Hoe ga je de samenwerking aan?
Lees het complete verslag (pdf) van de workshop 'Incidentonderzoek scheepsbrandbestrijding Johanna Maria'.
Jan Vogelzang - Veiligheidsregio IJsselland Joost Ebus - Veiligheids- en gezondheidsregio Gelderland Midden Angelina den Besten - Veiligheids- en gezondheidsregio Gelderland Midden
Door brandonderzoek is veel kennis ontwikkeld over brandoorzaken en brandontwikkeling. En bij incidentbestrijding wordt door brandweermensen veel geleerd. De verkregen inzichten worden vastgelegd in rapportages en gedeeld, ook in leertafels en leerarena's. Maar met alleen het opstellen en delen van een rapport bereiken we niet automatisch dat ook alle collega's van een incident leren. Samen met de deelnemers zoeken we naar manieren waarop het leren van brandonderzoek en incidenten kan worden bevorderd. Hoe wil jij graag leren van incidenten? Welke manieren gebruik je daar nu voor? Wat zijn succesvolle en minder succesvolle ervaringen in jouw regio? De workshopleiders zullen een aantal aansprekende voorbeelden uit brandonderzoek gebruiken.
Lees het complete verslag van de workshop 'Leren van incidenten en brandonderzoek'.
Remco van Werkhoven (Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond) Maikel van der Hulst (Brandweer Flevoland) De brandweer wordt de laatste tijd steeds vaker geconfronteerd met (verwarde) mensen die dreigen hun huis in brand te steken of op te blazen. Wat betekent dit voor de veiligheid van het brandweerpersoneel? Hoe ga je om met een melding van een gaslucht en met welk escalatiescenario moet je rekening houden? En welk effect heeft een (gas)explosie op de constructieve veiligheid van een gebouw? Waar moet je op letten en waar zitten de verborgen gebreken? In deze workshop wordt aan de hand van enkele praktijkcasussen de risico's en gevaren in kaart gebracht.
Lees het complete verslag (pdf) van de workshop 'Veilig repressief optreden bij (moedwillige) explosies'.
Heeft u naar aanleiding van deze verslagen een vraag of opmerking, stuur deze dan naar onderwijscontent@ifv.nl, o.v.v. Workshop Incidentonderzoeksdag.
