Blog: Amok rond de avondklok

22 januari 2021

Weinig thema's hebben de laatste dagen meer ophef veroorzaakt dan het tijdelijk instellen van een avondklok[1], blogt Menno van Duin.

De 'usual suspects' kwamen met de nodige juridische bezwaren en filosofen bekommerden zich over deze flagrante inbreuk op de vrijheid om te gaan en staan waar men wil.

Iedereen had er wel een mening over en hoofdredactionelen van kwaliteitskranten schreeuwden moord en brand. Voor de regering was het ook een dermate zware beslissing dat premier Rutte tijdens de persconferentie van afgelopen dinsdag uitgebreid het voorbehoud aangaf van de noodzakelijke instemming van de Tweede Kamer. In de Kamer sprak ook Rutte van een 'verschrikkelijke maatregel'. Uiteindelijk heeft de Tweede Kamer, na flink tegenstribbelen en een aanpassing van de aanvangstijd (van 20.30 naar 21.00 uur), ermee ingestemd een avondklok in te stellen. Wat maakt dat juist deze beslissing zoveel weerstand en mediagekletter oproept?

Selffulfilling prophecy

Een beperking van onze vrijheden is altijd een gevoelig thema, maar zeker speelt ook de  - te pas en vooral te onpas – gelegde koppeling met de Tweede Wereldoorlog een rol. Zoiets zouden we toch niet meer (mogen) meemaken? Overigens gaat de historie van de avondklok natuurlijk veel verder terug. Het Franse woord voor avondklok 'Couvre feu' verwijst nog naar het afdekken van het vuurtje. Het feit dat al maanden een avondklok werd genoemd als mogelijke maatregel om het aantal besmettingen in te dammen en er gaandeweg velen aangaven dat dat toch wel het allerlaatste middel was om in te zetten, maakte het weinig aantrekkelijk. Als we met elkaar maar voldoende zeggen dat het een vreselijk middel is dan wordt dat het ook wel; een selffulfilling prophecy.

Maatregelen bekijken vanuit verschillende perspectieven

Bij mij roept de discussie vooral de vraag op: waarom nu al die drukte over de invoering van een avondklok en is het wel zo vreselijk? De afgelopen maanden zijn aan eenieder verschillende beperkingen opgelegd: scholen zijn gesloten, de horeca en het grootste deel van de detailhandel zijn plat gelegd, sporten is aan banden gelegd, er mag vrijwel niemand meer op bezoek komen. Op allerlei plaatsen is een mondkapje verplicht. Terwijl de eerste lockdown nog wel enige intelligente aspecten kende (en nog aardig wat ruimte aan eenieder gaf), is de tweede lockdown - zeker vanaf half december – behoorlijk streng. Wij zijn zo inmiddels al aardig wat gewend.  

In haar column verbaast Sitalsing zich (met mij) erover dat de avondklok als welhaast het 'zwaarste' instrument wordt beschouwd. Ter relativering daarvan schrijft zij: "Als je een lijstje zou moeten maken van de schadelijkste en in alle opzichten ergste beperking, zou ik willen opperen het sluiten van de scholen helemaal bovenaan te plaatsen met daaronder een heel tijd niets".[2] Ik ben het daar volledig mee eens. De avondklok is mijns inziens helemaal niet de zwaarste van de reeks van denkbare maatregelen.

Daarmee komen we uiteindelijk weer bij de noodzaak van een soort Impact Management Team of tenminste bij de noodzaak van 'impact-weging'. Het zou verstandig zijn om de verschillende mogelijke maatregelen die er zijn, meer (dan tot nu toe gedaan wordt) vanuit verschillende perspectieven te bekijken. Dan zouden niet alleen de zo belangrijke besmettingsaspecten worden beschouwd, maar ook de andere impact-aspecten. Voor mij is een belangrijke factor bijvoorbeeld, de mate waarin een maatregel sociale ongelijkheid bevordert (de avondklok maar zeer beperkt, terwijl maanden thuisonderwijs juist veel!). Zeker als het (verwachte) verschil in gezondheidseffecten van maatregelen beperkt is, zou dat aspect veel meer moeten (gaan) meewegen.   

De enige positieve bijkomstigheid van de grote gevoeligheid en tegenstand in de Tweede Kamer  rond de invoering van de avondklok is, dat de regering er niet aan ontkwam ook andere maatregelen te nemen. Maatregelen – als het verbod van vluchten uit bepaalde gebieden en veel gerichter en strenger beleid ten aanzien van quarantaine - die natuurlijk al veel eerder hadden moeten zijn genomen. Daarnaast kan natuurlijk het feit dat velen de avondklok zo'n draconische maatregel vinden, nog net iets meer attentiewaarde opleveren: 'het is echt serieus; we moeten de komende weken echt beter opletten!'

Dus:

• Liever eerder de (basis)scholen open dan het beëindigen van de avondklok.
  
• Veel meer aandacht voor de aanpalende effecten van maatregelen – en minder eenzijdig de de focus alleen op de acute gezondheidszorg.
  

Menno van Duin
lector Crisisbeheersing

[1] Collega's bedankt voor hun relevante commentaren!

[2] De Volkskrant, column Sheila Sitalsing, 21 januari, 2021, p, 2.

[3] NRC, Het effect van de avondklok is niet precies te voorspellen, 21 januari, 201, p. 7.