Het lectoraat Crisisbeheersing gaat uit van een multidisciplinaire benadering, eigen aan crisisbeheersing. Doelstelling van het lectoraat is het ontwikkelen en delen van kennis en kunde op het brede terrein van de crisisbeheersing ten behoeve van bestuurders, hulpdiensten (brandweer, politie, ambulancezorg/GHOR) en gemeentelijke diensten, maar ook van al die andere actoren die ten tijde van een crisis een rol kunnen spelen. Dit gebeurt door onderzoek en evaluaties te verrichten en informatie en kennis zo breed mogelijk beschikbaar te stellen en te delen.
Dr. Menno van Duin is sinds 2010 lector Crisisbeheersing. In zijn lectorale rede 'Veerkrachtige crisisbeheersing' (2011) heeft hij de visie van het lectoraat verwoord. De hoofdlijnen zijn: nuchterheid, normaal in het bijzondere, veerkracht en redzaamheid.
"Nuchterheid betekent bijvoorbeeld ook dat in evaluaties veel meer realisme moet doorklinken. Wat kan in hectische situaties nu van bestuurders, operationeel leidinggevenden en hulpverleners worden verwacht? Wat je zelden doet, doe je zelden goed. Omdat rampen en crises maar zo zelden voorkomen, hebben betrokkenen bijna geen ervaring. Wij moeten daarom proberen in bijzondere situaties zo veel mogelijk aan te sluiten bij het normale en het dagelijkse, en in de voorbereiding dit zo veel mogelijk als uitgangspunt nemen", aldus Van Duin.
Lector Menno van Duin, bestuurskundige en socioloog, richt zich al meer dan 25 jaar op kennisontwikkeling en professionalisering op het terrein van crisisbeheersing. In 1992 verscheen zijn proefschrift ‘Van rampen leren’ over het lerend vermogen van de overheid na rampen.
Hij was medeoprichter van het COT, Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement, en kreeg in 1995 een deelaanstelling bij het Nederlands Instituut voor Brandweer en Rampenbestrijding (Nibra, thans IFV). Vanaf de start (in 1998) was hij nauw betrokken bij de Master Crisis and Disaster Management (MCDM) en later ook bij de opvolger hiervan, de Master of Crisis and Public Order Management (MCPM).
Van Duin was betrokken bij een groot aantal evaluaties, studies en adviestrajecten en begeleidde vele studenten bij hun scriptie over crisisbeheersing. Ook is hij frequent spreker op congressen en seminars.
@mennovanduin
In zijn opiniërende blogs reageert Menno van Duin op de actualiteit en maakt hij de lezers attent op interessante studies of rapporten.
In een van mijn eerdere blogs heb ik al eens geschreven over de mijnramp in Aberfan van vrijdag 21 oktober 1966. Voor mij is deze ramp onlosmakelijk verbonden met het klassieke boek van Barry Turner: Man made disasters.[1] Dat boek opende mijn ogen en betekende voor mij – hoewel ik dat toen nog niet wist – een werkzaam leven lang aandacht en interesse voor rampen en crisis. Het boek heb ik overigens één keer te vaak uitgeleend aan studenten die werkten aan hun scriptie. Turner komt in zijn studie met de theorie over de incubatietijd. In deze incubatietijd ontstaat een serie van afwijkende gebeurtenissen ('chain of discrepant events') die meestal onzichtbaar blijven. Rampen kennen dus vaak een lange voorgeschiedenis. Vaak zien wij vergelijkbare processen van onopgemerkte gebeurtenissen; genegeerde signalen; ambigue patronen; regels die minder strikt worden nageleefd en weerstand om aan het ergste te denken ('overconfidence').[2]
Eén van zijn casus – en voor mij de meeste aansprekende – was de ramp in Aberfan, een mijnbouwstadje in Wales. Op vrijdagmiddag 21 oktober 1966 stroomde een enorme berg met mijnafval over het naburige stadje Aberfan. In totaal kwamen 144 personen om het leven waaronder 116 kinderen. Al deze kinderen zaten op het moment van de ramp op de school waar deze vreselijke modderstroom van mijnafval precies overheen ging. Nederlanders kennen deze ramp niet, maar voor veel Britten is dat anders.
Aflevering 3 van de indrukwekkende Netflix-serie over Queen Elisabeth met de prachtige titel The Crown staat in het teken van deze mijnramp. In de aflevering gaat het niet alleen om de dramatische achtergronden van deze calamiteit, maar ook – het gaat immers over de koningin – om de wijze waarop Elisabeth daarmee omging. Ongetwijfeld zal de werkelijkheid iets anders zijn geweest, maar deze aflevering geeft een prachtig tijdsbeeld. Pas ruim een week na de ramp bezocht koningin Elisabeth Aberfan, legde een krans en sprak kort met enkele nabestaanden; ouders die soms in één keer twee of drie kinderen hadden verloren. Al op de dag van de ramp vroeg premier Wilson aan de koningin om naar Wales te gaan om daar blijk te geven van haar medeleven. Elisabeth weigerde dat. The Crown bezoekt eventueel een ziekenhuis met gewonden, maar gaat niet naar de plaats van het onheil, zo geeft de vorstin – fantastisch gespeeld door Olivia Colman – in de serie aan. Het zal indertijd vast wel iets anders zijn gegaan, maar feit is dat de koningin pas ruim een week na de ramp naar Aberfan ging en er toen kritiek in de media was over het gebrek aan empathisch vermogen van de vorstin.
Dat gemis aan empathisch vermogen is de kern van die aflevering. In Nederland zagen wij iets vergelijkbaars na de vliegramp op Tenerife (in 1977 leidde een botsing tussen een KLM- en Pan Am-vliegtuig tot 583 doden) waar het Koninklijk Huis om wat onduidelijke redenen opvallend afwezig was. Ook bij de herdenkingsdienst ruim een week nadien in de hangar op Schiphol was niemand van de koninklijke familie aanwezig.[3] Tijden veranderden gelukkig, want het bezoek van Beatrix aan de Bijlmer (vliegramp in 1992 ) en Enschede (vuurwerkramp in 2000) toonden aan hoe belangrijk juist in deze situaties het Koninklijk Huis kan zijn. Ook Willem-Alexander en Maxima vervulden een bindende rol na de ramp met vlucht MH17.
Wat is nu de link van deze aflevering van The Crown met crisismanagement? Ik zou zo al drie aspecten willen noemen:
In mijn ogen is deze aflevering van The Crown een must voor alle crisismanagers, omdat het enkele dilemma's beeldend blootlegt. Gekscherend gezegd: wat mij betreft zouden al die werkenden op het terrein van crisisbeheersing het uurtje kijken naar deze aflevering als werk mogen declareren.
Menno van Duin
[1] B.A. Turner, Man-made disasters, London 1978.
[2] Voor een uitleg van de theorie van Turner zie bijvoorbeeld M.J. Van Duin, Van rampen leren, 1992, p. 38-44. https://www.ifv.nl/onderzoek/Paginas/Lectoraat-Crisisbeheersing.aspx#tab4.
[3] https://anderetijden.nl/aflevering/42/Tenerife-meteen-na-de-ramp
12 november 2019: De kaping op Schiphol7 november 2019: De brandweer onder vuur18 juli 2019: Neerstorten MH17: alweer vijf jaar geleden11 juli 2019: Prachtig onderzoek Oudewater5 juli 2019: De 112-crisis, of toch KPN-storing ...15 juni 2019: Groningse burgemeesters: ga naar GRIP-4!17 april 2019: Vragen bij rapport Inspectie Gezondheidszorg over vier insulinedoden28 maart 2019: Nu Utrecht en een (onverhoopt) volgende keer?23 maart 2019: De aanslag in Utrecht: wie het weet, mag het zeggen12 februari 2019: Stankoverlast Alblasserdam houdt Nederland in zijn greep ...4 februari 2019: Trots in Twente24 januari 2019: Kwetsbaarheidsparadox en de 'watjes'
28 december 2018: Een 'uitgescheurd' jaar 201820 december 2018: Over de Stint en het vmbo Maastricht; iedereen maakt fouten14 november 2018: De nuchterheid van Tinkebell2 oktober 2018: Stint8 augustus 2018: Observaties bij de Amsterdamse brandweercultuur25 juni 2018: Agree to disagree7 juni 2018: Gewoon sorry zeggen … 28 april 2018: Repareer eerst de scheuren in de samenleving, dan pas de scheuren in Groningse huizen 14 maart 2018: Onafhankelijk onderzoek24 januari 2018: Uw mening gevraagd en gegeven: groeiend vertrouwen in bestuurders!
21 december 2017: De ‘designated survivor’6 december 2017: NL-Alert; maar leve ook nog even de WAS-palen24 november 2017: (Mini)-crises in zwembaden11 september 2017: Plunderingen: een rampmythe ter ziele? 19 juni 2017: Brand in woontoren Londen: over genegeerde signalen en een terrorisme-bias15 juni 2017: Alweer GRIP? 1 juni 2017: Op bezoek bij de 14e ISCRAM-conferentie11 mei 2017: Feyenoord en veiligheid10 februari 2017: Opnieuw parallellen: Groningen, industriële veiligheid, asbest… 24 januari 2017: Parallellen bij rampen en (mini-)crises 23 december 2016: Enkele observaties bij de aanslag in Berlijn 19 december 2016: Burgemeesters onderzoeksonderwerp bij uitstek 28 juli 2016: Terrorisme en (bureau)politiek8 juli 2016: Stroomstoring Noord-Holland28 juni 2016: Brexit als crisis26 mei 2016: Rampenfilms10 mei 2016: Femke30 maart 2016: Ibrahim El Bakraoui: over een Brusselse terrorist en de waarde van casusonderzoek 24 maart 2016: Geluk en ongeluk 7 maart 2016: Man-made disasters en het treinongeval bij Dalfsen19 februari 2016: Gasstoring Velsen-Noord3 februari 2016: Januari zit er al weer op8 januari 2016: Asbest in Wateringen: ‘the continuing story’
Containercalamiteit: crisisbeheersing in het Waddengebied. Een evaluatie in opdracht van de veiligheidsregio’s Fryslân, Groningen en Noord-Holland Noord (2019)Containercalamiteit in het Noorden: de aanpak en impact. Een evaluatie ten behoeve van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (2019)
Olielekkage in de haven van Rotterdam (2019)
Verbinding tussen werelden? Een verdiepende studie naar de aanpak van zeven bovenregionale crisistypen (2019)Bijlage rapport Verbinding tussen werelden? Een verdiepende studie naar de aanpak van zeven bovenregionale crisistypen (2019)
GRIP op de sluiting en ontruiming van camping Fort Oranje (2019)
Inventarisatie inzet NL-Alert 2013-2017 (2019)
Verminderd zelfredzamen ten tijde van rampen en crises: de overheid een zorg? (2018)
Sprinklerincident in vuurwerkopslag Ulicoten (2018)
Evaluatie crisismanagement na orkaan Irma (2018)
GRIP-3 bij Fort Oranje (2018)
Maatschappelijke onrust en de rol van gemeenten (2018)
Risico's in samenhang. Een verkennende studie naar de aansluiting tussen regio's en Rijk (2018)
GRIP-4 bij Fort Oranje (2018)
VenloStormt 2017: risico's en verantwoordelijkheden (2017)
Veerkrachtig omgaan met aanslagen: een advies voor bestuurders (2017)
Hagelstenen zo groot als tennisballen (2017)
Vluchtelingencrisis 2015: Lessen uit de crisisnoodopvang (2017)
De flexibiliteit van GRIP (2015)
Scheepsbrand in Schevingen Haven. Een evaluatie aan de hand van vijf dilemma’s (2015)
Sociale media-analyses van vijf kritieke momenten (2014)
Lessen in crisisbeheersing: dilemma's uit het schietdrama in Alphen aan den Rijn (2012)
Brandweer in Europa. Een vergelijkende verkenning van Europese brandweerstelsels (2012)
Crisisbeheersing in Europa. Een vergelijking van Nederland met België, Duitsland, Frankrijk, Verenigd Koninkrijk en Zweden (2012)
Elk jaar brengt het lectoraat Crisisbeheersing een publicatie uit in de reeks Lessen uit crises en mini-crises. Verschenen zijn:
Lessen uit crises en mini-crises 2017
Lessen uit crises en mini-crises 2016
Lessen uit crises en mini-crises 2015
Lessen uit crises en mini-crises 2014
Lessen uit crises en mini-crises 2013
Lessen uit crises en mini-crises 2012
Bestuurlijke Netwerkkaarten Crisisbeheersing (2019)
Handreiking Decontaminatie (2019)
Handreiking Aanpak asbestincidenten (2018)
Bestuurlijke oplegger Handreiking Aanpak asbestincidenten (2018)
HEV 2018: procesmodel evenementen, IFV, 2018
Stralingsincidenten veiligheidsregio's (2017)
Handboek Basisinformatie regionale crisisbeheersing (2017)
Maatschappelijk herstel na grootschalige overstromingen (2019)
De toekomst van de veiligheidsregio (2019). Position paper Menno van Duin
Aardbevingen in Groningen: psychosociale impact (2018). Impact Magazine, 4, 8-11.
Column Menno van Duin: Klokkenluiders (2018). Impact Magazine, 2, 7.
Column Menno van Duin: De ramp na de ramp (2018). Impact Magazine, 1, 7.
Crisismanagement is continuïteitsmanagement (2017). Magazine Nationale veiligheid en crisisbeheersing, 5/6, 46-47.
Nucleaire dilemma's (2017). Magazine Nationale veiligheid en crisisbeheersing, 4, 39.
Boekbespreking Alledaagse magie (2017). Impact Magazine 3, 31-33.
IJs en weder dienende (2017). VARAgids 1, 36-39.
Rol sociale media bij rampen en mini-crises (2016). Tijdschrift voor Veiligheid, 15, 41-53.
De politie en het jaar 2015 (2016). Tijdschrift voor de Politie 10, 31-34.
Sidderingen (2016). Cogiscope 4, 14-17.
Lessen uit crises en mini-crises 2014 (2015). Magazine Nationale veiligheid en crisisbeheersing, 5, 36-37.
Als je zwart wilt zien, zie je ook zwart (2015). VNG Magazine, 8, 15.
Evenementen, veiligheid en 'het gedoe' eromheen (2015). Tijdschrift voor de Politie, 5, 14-17.
Geen mini-crisis is hetzelfde en toch hebben ze veel gemeen (2015). Cogiscope, 1, 20-24.
Aandacht voor de flexibiliteit van GRIP (2015). Magazine Nationale veiligheid en crisisbeheersing, 2, 52-53.
Burgemeesters let op uw zaak! (2013). Burgemeestersblad, 69, 12-14.
Wie heeft de leiding in geval van voedselbesmetting (2013). Magazine Nationale veiligheid en crisisbeheersing, 6, 30-31.
Crisisbeheersing in Europa (2013). Magazine Nationale veiligheid en crisisbeheersing, 2, 10-13.
Het dilemma rond GRIP (2013). Tijdschrift voor de Politie, 3, 6-10.
De asbestcrisis in Utrecht - over evalueren en oordelen (2013). Magazine Nationale veiligheid en crisisbeheersing, 1, 30-33.
Beroepsgeheim hindert hulp na ramp onnodig (2012). Medisch Contact, 23, 1402-1403.
Schietdrama Alphen aan den Rijn - leren van evaluaties (2013). Kennis in de frontlijn, 127-137.
Veerkrachtige crisisbeheersing: nuchter over het bijzondere (2011)
Van rampen leren (1992)
Het lectoraat Crisisbeheersing brengt een nieuwsbrief uit, om belangstellenden te informeren over actuele ontwikkelingen binnen het lectoraat. Wilt u deze nieuwsbrief ontvangen? Mail dan naar crisisbeheersing@ifv.nl.
Nieuws van het lectoraat Crisisbeheersing, juli 2019
Nieuws van het lectoraat Crisisbeheersing, januari 2019
Nieuws van het lectoraat Crisisbeheersing, juni 2018
Nieuws van het lectoraat Crisisbeheersing, december 2017
