Het lectoraat Crisisbeheersing gaat uit van een multidisciplinaire benadering, eigen aan crisisbeheersing. Doelstelling van het lectoraat is het ontwikkelen en delen van kennis en kunde op het brede terrein van de crisisbeheersing ten behoeve van bestuurders, hulpdiensten (brandweer, politie, ambulancezorg/GHOR) en gemeentelijke diensten, maar ook van al die andere actoren die ten tijde van een crisis een rol kunnen spelen. Dit gebeurt door onderzoek en evaluaties te verrichten en informatie en kennis zo breed mogelijk beschikbaar te stellen en te delen.
Dr. Menno van Duin is sinds 2010 lector Crisisbeheersing. In zijn lectorale rede 'Veerkrachtige crisisbeheersing' (2011) heeft hij de visie van het lectoraat verwoord. De hoofdlijnen zijn: nuchterheid, normaal in het bijzondere, veerkracht en redzaamheid.
"Nuchterheid betekent bijvoorbeeld ook dat in evaluaties veel meer realisme moet doorklinken. Wat kan in hectische situaties nu van bestuurders, operationeel leidinggevenden en hulpverleners worden verwacht? Wat je zelden doet, doe je zelden goed. Omdat rampen en crises maar zo zelden voorkomen, hebben betrokkenen bijna geen ervaring. Wij moeten daarom proberen in bijzondere situaties zo veel mogelijk aan te sluiten bij het normale en het dagelijkse, en in de voorbereiding dit zo veel mogelijk als uitgangspunt nemen", aldus Van Duin.
Lector Menno van Duin, bestuurskundige en socioloog, richt zich al meer dan 25 jaar op kennisontwikkeling en professionalisering op het terrein van crisisbeheersing. In 1992 verscheen zijn proefschrift ‘Van rampen leren’ over het lerend vermogen van de overheid na rampen.
Hij was medeoprichter van het COT, Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement, en kreeg in 1995 een deelaanstelling bij het Nederlands Instituut voor Brandweer en Rampenbestrijding (Nibra, thans IFV). Vanaf de start (in 1998) was hij nauw betrokken bij de Master Crisis and Disaster Management (MCDM) en later ook bij de opvolger hiervan, de Master of Crisis and Public Order Management (MCPM).
Van Duin was betrokken bij een groot aantal evaluaties, studies en adviestrajecten en begeleidde vele studenten bij hun scriptie over crisisbeheersing. Ook is hij frequent spreker op congressen en seminars.
@mennovanduin
In zijn opiniërende blogs reageert Menno van Duin op de actualiteit en maakt hij de lezers attent op interessante studies of rapporten.
Het ijzer moet je smeden als het heet is! Een volgende keer als zich ergens in de provincie Groningen weer een aardbeving voordoet van zo'n magnitude 3 of hoger doen de burgemeesters – en daarmee ook de burgemeester van Groningen – er verstandig aan gelijk op te schalen naar GRIP-3 of beter nog naar GRIP-4. De situatie wordt daarmee als ramp of crisis 'verklaard'. Ter herinnering nog even de definities van deze begrippen (beide uit de Wet veiligheidsregio's).
Een ramp is een zwaar ongeval of een andere gebeurtenis waarbij het leven en de gezondheid van veel personen, het milieu of grote materiële belangen in ernstige mate zijn geschaad of worden bedreigd en waarbij een gecoördineerde inzet van diensten of organisaties van verschillende disciplines is vereist om de dreiging weg te nemen of de schadelijke gevolgen te beperken.Een crisis is een situatie waarin een vitaal belang van de samenleving is aangetast of dreigt te worden aangetast.
Een ramp is een zwaar ongeval of een andere gebeurtenis waarbij het leven en de gezondheid van veel personen, het milieu of grote materiële belangen in ernstige mate zijn geschaad of worden bedreigd en waarbij een gecoördineerde inzet van diensten of organisaties van verschillende disciplines is vereist om de dreiging weg te nemen of de schadelijke gevolgen te beperken.
Een crisis is een situatie waarin een vitaal belang van de samenleving is aangetast of dreigt te worden aangetast.
Je hoeft bepaald niet creatief te zijn om de situatie in Groningen – en een nieuwe beving – als een ramp of crisis te definiëren. Misschien wordt niet direct het leven maar zeker wel de gezondheid van grote aantallen personen bedreigd. Wie kennis heeft genomen van de verschillende studies van Postmes c.s. van de afgelopen jaren blijft vooral bij dat de psychosociale gevolgen van de verschillende gasbevingen enorm groot zijn en dat iedere beving bij forse aantallen mensen opnieuw angst en onzekerheidsgevoelens oplevert. Daarbij speelt zeker ook mee dat het vertrouwen in de schadeafhandeling en herstel van de woningen door de rijksoverheid en andere partijen door alle jaren van traineren, pappen en nathouden enorm is afgenomen. Bij iedere wat steviger beving is en wordt telkens weer een vitaal belang (gezondheid, leefbaarheid, vertrouwen en soms ook simpelweg het eigen woonhuis) aangetast. De bevingen hebben velen murw gemaakt.
Het tweede onderdeel van de rampdefinitie geeft aan dat de situatie ook vraagt om een gecoördineerde inzet van diensten en organisaties. Feitelijk ligt daar de kern om juist onmiddellijk na een nieuwe beving de situatie als ramp of crisis te betitelen en als uiting daarvan op te schalen naar GRIP-3 of beter nog GRIP-4.
Vanuit het lectoraat Crisisbeheersing van het IFV hebben wij de laatste jaren verschillende calamiteiten en crises onderzocht en daarbij overtuigend aangetoond dat opschaling naar GRIP-4 – ook in situaties waar dat op het eerste gezicht niet zo vanzelfsprekend lijkt – werkt en nuttig kan zijn. GRIP-3/4 werd succesvol gehanteerd bij de voorbereidingen en acties bij de komst van een grote stroom aan vluchtelingen in 2015. [1] Nadat gemeenten eerst een week zelf aan de slag waren gegaan om de gevolgen van de hagelstorm in Zuidoost-Brabant (2016) te beheersen, bleek een informele opschaling naar GRIP-4 tot meer structuur en ook een betere aanpak te leiden. [2] Toen de beheerder van Fort Oranje de stekker eruit trok en vele permanente bewoners van deze 'camping' op straat dreigden te komen staan, schaalde de regio Midden- en West-Brabant op naar GRIP-4. [3] Recentelijk (begin 2019) werd na de containercalamiteit op de Noordzee met forse consequenties voor het Waddengebied na enkele dagen opgeschaald naar GRIP-4. Hier droeg de opschaling bij aan het versterken van de contacten tussen de algemene en de functionele keten (met name Rijkswaterstaat). [4]
Wat deze casus gemeen hebben, is dat niet de formele (nood)bevoegdheden zo belangrijk of bepalend waren voor de opschaling, maar dat veel meer 'zachte' aspecten de waarde van de opschaling bepaalden. GRIP-4 bracht een heldere en voor eenieder herkenbare structuur en bracht verschillende partijen meer bindend bij elkaar. GRIP-4 zorgde voor de zo noodzakelijke urgentie van een gezamenlijke aanpak. De opschaling liet zien dat de autoriteiten de situatie serieus namen en belang hechtten aan een voortvarende koers. Zowel intern als extern werd met de opschaling een belangrijk 'statement' gegeven, waarbij in de meeste gevallen niet het managen van de acute fase, maar vooral het managen van de vervolg- en gevolgaanpak langs deze structuur vorm moest krijgen. Niet de acute situatie, maar de impact van de gebeurtenis op de samenleving was steeds reden voor opschaling.
Bovenstaande aspecten en argumenten en de succesvolle aanpak die met deze opschaling bereikt werd, zijn voldoende reden om ook in Groningen na de eerstkomende forse gasbeving nu eens niet op te schalen naar GRIP-1 of -2 maar gewoon GRIP-4 'uit de kast te trekken'. Gemeenten laten daarmee zien de situatie niet alleen serieus te nemen maar nu ook eens serieus te willen aanpakken. Ongetwijfeld zullen er GRIP-puristen zijn die een dergelijke aanpak niet passend vinden, maar … nood breekt wet.
Menno van Duin
[1] https://www.ifv.nl/kennisplein/Documents/20170315-IFV-Vluchtelingencrisis-2015-lessen-uit-de-crisisnoodopvang.pdf
[2] https://www.ifv.nl/kennisplein/Documents/20170131-IFV-Hagelstenen-zo-groot-als-tennisballen.pdf
[3] https://www.ifv.nl/kennisplein/Documents/201901-IFV-GRIP-op-de-sluiting-en-ontruiming-van-camping-Fort-Oranje.pdf
[4] Rapporten binnenkort op de site van het IFV, lectoraat Crisisbeheersing.
17 april 2019: Vragen bij rapport Inspectie Gezondheidszorg over vier insulinedoden28 maart 2019: Nu Utrecht en een (onverhoopt) volgende keer?23 maart 2019: De aanslag in Utrecht: wie het weet, mag het zeggen12 februari 2019: Stankoverlast Alblasserdam houdt Nederland in zijn greep ...4 februari 2019: Trots in Twente24 januari 2019: Kwetsbaarheidsparadox en de 'watjes'28 december 2018: Een 'uitgescheurd' jaar 201820 december 2018: Over de Stint en het vmbo Maastricht; iedereen maakt fouten14 november 2018: De nuchterheid van Tinkebell2 oktober 2018: Stint8 augustus 2018: Observaties bij de Amsterdamse brandweercultuur25 juni 2018: Agree to disagree7 juni 2018: Gewoon sorry zeggen … 28 april 2018: Repareer eerst de scheuren in de samenleving, dan pas de scheuren in Groningse huizen 14 maart 2018: Onafhankelijk onderzoek24 januari 2018: Uw mening gevraagd en gegeven: groeiend vertrouwen in bestuurders! 21 december 2017: De ‘designated survivor’6 december 2017: NL-Alert; maar leve ook nog even de WAS-palen24 november 2017: (Mini)-crises in zwembaden11 september 2017: Plunderingen: een rampmythe ter ziele? 19 juni 2017: Brand in woontoren Londen: over genegeerde signalen en een terrorisme-bias15 juni 2017: Alweer GRIP? 1 juni 2017: Op bezoek bij de 14e ISCRAM-conferentie11 mei 2017: Feyenoord en veiligheid10 februari 2017: Opnieuw parallellen: Groningen, industriële veiligheid, asbest… 24 januari 2017: Parallellen bij rampen en (mini-)crises 23 december 2016: Enkele observaties bij de aanslag in Berlijn 19 december 2016: Burgemeesters onderzoeksonderwerp bij uitstek 28 juli 2016: Terrorisme en (bureau)politiek8 juli 2016: Stroomstoring Noord-Holland28 juni 2016: Brexit als crisis26 mei 2016: Rampenfilms10 mei 2016: Femke30 maart 2016: Ibrahim El Bakraoui: over een Brusselse terrorist en de waarde van casusonderzoek 24 maart 2016: Geluk en ongeluk 7 maart 2016: Man-made disasters en het treinongeval bij Dalfsen19 februari 2016: Gasstoring Velsen-Noord3 februari 2016: Januari zit er al weer op8 januari 2016: Asbest in Wateringen: ‘the continuing story’
Containercalamiteit: crisisbeheersing in het Waddengebied. Een evaluatie in opdracht van de veiligheidsregio’s Fryslân, Groningen en Noord-Holland Noord (2019)Containercalamiteit in het Noorden: de aanpak en impact. Een evaluatie ten behoeve van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (2019)
Olielekkage in de haven van Rotterdam (2019)
Verbinding tussen werelden? Een verdiepende studie naar de aanpak van zeven bovenregionale crisistypen (2019)Bijlage rapport Verbinding tussen werelden? Een verdiepende studie naar de aanpak van zeven bovenregionale crisistypen (2019)
GRIP op de sluiting en ontruiming van camping Fort Oranje (2019)
Inventarisatie inzet NL-Alert 2013-2017 (2019)
Verminderd zelfredzamen ten tijde van rampen en crises: de overheid een zorg? (2018)
Sprinklerincident in vuurwerkopslag Ulicoten (2018)
Evaluatie crisismanagement na orkaan Irma (2018)
GRIP-3 bij Fort Oranje (2018)
Maatschappelijke onrust en de rol van gemeenten (2018)
Risico's in samenhang. Een verkennende studie naar de aansluiting tussen regio's en Rijk (2018)
GRIP-4 bij Fort Oranje (2018)
VenloStormt 2017: risico's en verantwoordelijkheden (2017)
Veerkrachtig omgaan met aanslagen: een advies voor bestuurders (2017)
Hagelstenen zo groot als tennisballen (2017)
Vluchtelingencrisis 2015: Lessen uit de crisisnoodopvang (2017)
De flexibiliteit van GRIP (2015)
Scheepsbrand in Schevingen Haven. Een evaluatie aan de hand van vijf dilemma’s (2015)
Sociale media-analyses van vijf kritieke momenten (2014)
Lessen in crisisbeheersing: dilemma's uit het schietdrama in Alphen aan den Rijn (2012)
Brandweer in Europa. Een vergelijkende verkenning van Europese brandweerstelsels (2012)
Crisisbeheersing in Europa. Een vergelijking van Nederland met België, Duitsland, Frankrijk, Verenigd Koninkrijk en Zweden (2012)
Elk jaar brengt het lectoraat Crisisbeheersing een publicatie uit in de reeks Lessen uit crises en mini-crises. Verschenen zijn:
Lessen uit crises en mini-crises 2017
Lessen uit crises en mini-crises 2016
Lessen uit crises en mini-crises 2015
Lessen uit crises en mini-crises 2014
Lessen uit crises en mini-crises 2013
Lessen uit crises en mini-crises 2012
Bestuurlijke Netwerkkaarten Crisisbeheersing (2019)
Handreiking Decontaminatie (2019)
Handreiking Aanpak asbestincidenten (2018)
Bestuurlijke oplegger Handreiking Aanpak asbestincidenten (2018)
HEV 2018: procesmodel evenementen, IFV, 2018
Stralingsincidenten veiligheidsregio's (2017)
Handboek Basisinformatie regionale crisisbeheersing (2017)
Aardbevingen in Groningen: psychosociale impact (2018). Impact Magazine, 4, 8-11.
Column Menno van Duin: Klokkenluiders (2018). Impact Magazine, 2, 7.
Column Menno van Duin: De ramp na de ramp (2018). Impact Magazine, 1, 7.
Crisismanagement is continuïteitsmanagement (2017). Magazine Nationale veiligheid en crisisbeheersing, 5/6, 46-47.
Nucleaire dilemma's (2017). Magazine Nationale veiligheid en crisisbeheersing, 4, 39.
Boekbespreking Alledaagse magie (2017). Impact Magazine 3, 31-33.
IJs en weder dienende (2017). VARAgids 1, 36-39.
Rol sociale media bij rampen en mini-crises (2016). Tijdschrift voor Veiligheid, 15, 41-53.
De politie en het jaar 2015 (2016). Tijdschrift voor de Politie 10, 31-34.
Sidderingen (2016). Cogiscope 4, 14-17.
Lessen uit crises en mini-crises 2014 (2015). Magazine Nationale veiligheid en crisisbeheersing, 5, 36-37.
Als je zwart wilt zien, zie je ook zwart (2015). VNG Magazine, 8, 15.
Evenementen, veiligheid en 'het gedoe' eromheen (2015). Tijdschrift voor de Politie, 5, 14-17.
Geen mini-crisis is hetzelfde en toch hebben ze veel gemeen (2015). Cogiscope, 1, 20-24.
Aandacht voor de flexibiliteit van GRIP (2015). Magazine Nationale veiligheid en crisisbeheersing, 2, 52-53.
Burgemeesters let op uw zaak! (2013). Burgemeestersblad, 69, 12-14.
Wie heeft de leiding in geval van voedselbesmetting (2013). Magazine Nationale veiligheid en crisisbeheersing, 6, 30-31.
Crisisbeheersing in Europa (2013). Magazine Nationale veiligheid en crisisbeheersing, 2, 10-13.
Het dilemma rond GRIP (2013). Tijdschrift voor de Politie, 3, 6-10.
De asbestcrisis in Utrecht - over evalueren en oordelen (2013). Magazine Nationale veiligheid en crisisbeheersing, 1, 30-33.
Beroepsgeheim hindert hulp na ramp onnodig (2012). Medisch Contact, 23, 1402-1403.
Schietdrama Alphen aan den Rijn - leren van evaluaties (2013). Kennis in de frontlijn, 127-137.
Veerkrachtige crisisbeheersing: nuchter over het bijzondere (2011)
Van rampen leren (1992)
Het lectoraat Crisisbeheersing brengt een nieuwsbrief uit, om belangstellenden te informeren over actuele ontwikkelingen binnen het lectoraat. Wilt u deze nieuwsbrief ontvangen? Mail dan naar crisisbeheersing@ifv.nl.
Nieuws van het lectoraat Crisisbeheersing, januari 2019
Nieuws van het lectoraat Crisisbeheersing, juni 2018
Nieuws van het lectoraat Crisisbeheersing, december 2017
